Η Νάντια Βαλαβάνη συζητά με την Παναγιώτα Μπίτσικα και το Documento για το Πολυτεχνείο και το καινούργιο της βιβλίο “Θ.Ν. – Ένα χρονικό για “τα παιδιά του Φλεβάρη” μισόν αιώνα αργότερα”
Νάντια Βαλαβάνη στο Documento: Πηγή έμπνευσης οι παραδόσεις της αντίστασης
Ξεδιπλώνει στο Documento μνήμες από τις ηρωικές στιγμές του ’73 και του ’74 με αφορμή το νέο της βιβλίο για τα «παιδιά του Φλεβάρη».
Για τον αντιδικτατορικό αγώνα, τις εμπειρίες της στα μπουντρούμια της χούντας αλλά και για το σήμερα και την αξία της ιστορικής μνήμης μιλά στο Documento η οικονομολόγος και συγγραφέας Νάντια Βαλαβάνη που μετείχε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου ως πρωτοετής φοιτήτρια ΑΣΟΕΕ και μέλος της ΚΝΕ/αντιΕΦΕΕ.
Σε λίγες ημέρες κυκλοφορεί το βιβλίο της «Θ.N. Eνα χρονικό για «τα παιδιά του Φλεβάρη» μισόν αιώνα αργότερα – Α΄ τόμος» (εκδόσεις Τόπος). Αφορά το χτύπημα της χούντας τον Φλεβάρη του ’74, όταν η Ασφάλεια συνέλαβε ηγετικά στελέχη του KKE και εκατοντάδες μέλη και στελέχη της ΚΝΕ και της Αντι-ΕΦΕΕ.
Η Ν. Βαλαβάνη είχε τότε οδηγηθεί στη Γενική Ασφάλεια Αθηνών (Μεσογείων) και ύστερα από πεντάμηνη ανάκριση στις φυλακές Κορυδαλλού. Στην απομόνωση συνδέθηκε μέσω του «μορς» των τοίχων με συγκρατούμενούς της και ιδιαίτερα με την τότε φοιτήτρια Ιατρικής Αγγελική Σωτήρη (ΚΝΕ/ΑντιΕΦΕΕ), «τυπογράφο» της παράνομης Πανσπουδαστικής, για την οποία η Ν. Βαλαβάνη αναφέρει ως πράξη μοναδικής γενναιότητας «την άρνηση να πει το όνομά της από τη στιγμή που τη συλλαμβάνει ο Μάλλιος μέχρι το τέλος της προανάκρισης στην Ασφάλεια».
Κορμό του βιβλίου αποτέλεσε μια βιωματική συνέντευξη που είχε δώσει στην Αγγελική Σωτήρη πριν από 20 χρόνια, την οποία διόρθωσε και συμπλήρωσε, με βάση τον αστυνομικό της φάκελο, τη δικογραφία του Εκτακτου Στρατοδικείου Αθηνών και αρχειακές πηγές.
Το βιβλίο της Νάντιας Βαλαβάνη “Θ.Ν. – Ένα χρονικό για “τα παιδιά του Φλεβάρη” μισόν αιώνα αργότερα”μόλις κυκλοφόρησε και θα παρουσιαστεί στις 8 Δεκεμβρίου 6:30 μμ στον κινηματογράφο Τριανόν.
Παναγιώτα Μπίτσικα
Ακολουθεί η συνέντευξη:
Αν είχατε να ιστορήσετε μόνο μία «στιγμή», σαν αμάραντη, από την εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973 για να την περάσετε στις επόμενες γενιές, ποια θα ήταν;
Στο προσωπικό μου «φιλμ» «αμάραντη» μένει η διπλή αλυσίδα των μαθητών, σχηματισμένη αυθόρμητα το απόγευμα της Παρασκευής από την είσοδο της Πατησίων μέχρι το ιατρείο μέσα στο χάος από δακρυγόνα και φωτιές: Βρισκόμασταν σε κλοιό απομόνωσης, όλο και κάποιος, ωστόσο, προσπαθούσε ακόμη να μας προσεγγίσει.
Υστερα από κάθε μοναχικό πυροβολισμό μια ομάδα της περιφρούρησης με επικεφαλής τον υπεύθυνο της Συντονιστικής Γιώργο Φιλιππάκη ξεκλείδωναν και έβγαιναν τρεχάλα στην Πατησίων. Γύριζαν με κάποιον στα χέρια. Οπως τον πέρναγαν ανάμεσα, το αίμα του έβαφε το έδαφος. Κι αυτοί ήταν παιδιά που προηγουμένως στο προαύλιο έπαιζαν. Το συγκλονιστικότερο; Οση ώρα κρατούσαν τραγουδούσαν…
Τα παιδιά του Πολυτεχνείου του ’73 και αυτά του Φλεβάρη του ’74, στα οποία αναφέρεται το βιβλίο σας, είχαν κοινό νήμα με τη «δρακογενιά» της Εθνικής Αντίστασης (ΕΑΜ/ ΕΛΑΣ) ως πηγή έμπνευσης για τον αντιδικτατορικό αγώνα. Σήμερα ποια είναι η πηγή έμπνευσης, υπό άλλες συνθήκες, για ανάταση διεκδίκησης μιας καλύτερης ζωής;
Είναι «οι καλύτερες παραδόσεις», από την Εθνική στην Αντιδικτατορική Αντίσταση, από τα μπουντρούμια της Μέρλιν και της Ειδικής μέχρι την ταράτσα της Μπουμπουλίνας και το γκαράζ της Μεσογείων, το ΕΑΤ/ΕΣΑ, τον Διόνυσο και το Μπογιάτι, από τον Γοργοπόταμο «στην Αλαμάνα» και την Αθήνα τον Δεκέμβρη του ’44 μέχρι το Πολυτεχνείο: Κληρονομιά τόσο περίπλοκη είναι αδύνατον να μοιραστεί.
Νοηματοδότησε ωστόσο την αντίσταση στους κόλπους μιας από τη γέννα της ανάπηρης μεταπολίτευσης. Με τη σημαία να γράφει «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία – Εθνική Ανεξαρτησία –Λαϊκή Κυριαρχία – Εξω οι ΗΠΑ – Εξω το ΝΑΤΟ» ως ανεκπλήρωτες σύγχρονες ανάγκες-αιτήματα. Μαζί με λαούς που, όπως οι Παλαιστίνιοι, αγωνίζονται. Μαζί με όσους ονειρεύονται – με το πληκτρολόγιο, τη μουσική, το τραγούδι, τα εικαστικά. Δεν είναι ηρωικές φιγούρες αυτοί που εμπνέουν σήμερα, είναι οι διπλανοί μας που ρισκάρουν δουλειά και ελευθερία για να αντισταθούν στην κατρακύλα της ζωής στο τελευταίο σκαλοπάτι της ΕΕ.
Από τις περιγραφές σας μέσα από την Ασφάλεια στη Μεσογείων τότε, μετά το χτύπημα τον Φλεβάρη του’74 και τη σύλληψη μελών και στελεχών από ΚΚΕ, ΚΝΕ, ΑντιΕΦΕΕ, ξεχύνονται ήχοι πόνου βασανισμένων αλλά και σφυρίγματα συγκρατουμένων σας και τραγούδια με τις φωνές σας. Πείτε μας κάποια τραγούδια που τα ακούσατε από άλλους και τα αγαπήσατε.
Στην απομόνωση τραγουδούσα ότι ήξερα – Θεοδωράκη, Χατζηδάκη, Λοίζο, Σαββόπουλο, Ξαρχάκο, Μαρκόπουλο, spirituals, γερμανικά τραγούδια του Πόλεμου των Χωρικών, Bob Dylan, Joan Baez, Simon & Garfunkel, ρεμπέτικα κι αντάρτικα: Κι ένιωθα ότι «στην κορυφή του κόσμου θ΄ ανέβω ξανά», παρέα με την εξεγερμένη ανθρωπότητα. Από τα άλλα κελιά έρχονταν κύματα η «Συννεφιασμένη Κυριακή, που έμοιαζε στην καρδιά μας», «Η αγάπη που ’γινε δίκοπο μαχαίρι», ρεμπέτικα και λαϊκά. Ητανε δυο τραγούδια ωστόσο αξέχαστα: η «Ζαΐρα», σκλάβα του μαχαραγιά, που μαζί της κλέβανε και μένα πισωκάπουλα και ξεχυνόμασταν μέσα απ’ τα συντρίμμια του κρατητήριου ελεύθερες στα σύννεφα. Και ο «Χότζας», που «σαν θα πει το Μπιρ Αλλάχ» το δικό μου στήθος ένιωθα να ματώνει.
Ολοι όμως σιωπούσαν ώρα 7η απογεματινή, τότε που γύριζαν υποβαστάζοντας όποιον είχαν στο υπόγειο κι έπαιρναν καινούργιο για ξενύχτι.
Τότε ξέσπαγε η «συναυλία των σφυριγμάτων» των τραγουδιών του Στέφανου απ’ την Πάτρα, από την κασέτα που μοιράζαμε μυστικά στην Αθήνα τον χειμώνα μετά το Πολυτεχνείο – αντίδοτο στον φόβο, στην αγωνία και τη μοναξιά. Αργότερα, ελεύθερη, έγραψα: «Αλλος τέτοιος ήχος δεν έσκισε ποτέ σαν πύρινη ρομφαία τη σιωπή… Μια νίκη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας κι αντοχής».
Το Θ.Ν. είναι το αρκτικόλεξο με το οποίο τελείωναν πάντα οι «συζητήσεις» μέσω ρυθμικών χτυπημάτων στους τοίχους των κελιών στο ιδιότυπο σύστημα σημάτων μορς που είχατε αναπτύξει οι κρατούμενοι/ες. «Θα νικήσουμε». Συλλογική ή και ξεχωριστή νίκη για τον καθένα;
Και τα δύο. Τόσο για όσους κατάφεραν, αν κι άλλοι διαφέντευαν το σώμα τους, τη ζωή τους, να συνεχίσουν να την ελέγχουν αυτοί.
Όσο και για εκείνους που υποχώρησαν υπό το καθεστώς υπέρμετρης βίας, αλλά δεν αλλαξοπίστησαν, δεν έγιναν γενίτσαροι, χαφιέδες, «συνεργάτες».
Διάβασα στο Documento ότι ο Αλέξης Τσίπρας στην «Ιθάκη» θεωρεί εμένα κι άλλους παλιούς συντρόφους «γραφικούς». Συμφωνώ απολύτως: Ενώ άλλοι μας διαφέντευαν, ένα ολόκληρο κρατητήριο «χτυπούσε» στον τοίχο «Θ.Ν.». Ξέρουμε άλλον, καλύτερο ορισμό της γραφικότητας;
Νικήσατε;
Μ΄ εξαίρεση ελάχιστους, όλοι οι υπόλοιποι ανήκαν σε μια απ’ τις δύο παραπάνω κατηγορίες. Ναι, αυτούς όλους τους λογίζω νικητές στην αναγκαστική αναμέτρηση μ΄ έπαθλο τη ζωή μας. Στην πάλη για την αλλαγή του κόσμου, ωστόσο, ξέρουμε όλοι ότι ηττηθήκαμε: Όλα, ανεξαίρετα, τα ρεύματα κι οι αποχρώσεις της Αριστεράς, κομμουνιστικής, ριζοσπαστικής, ρεφορμιστικής. Την αλλαγή, αντίθετα με ότι πιστεύαμε στα νιάτα μας, δεν θα τη ζήσουμε. Ελπίζω ότι αύριο, μετά από μας, άλλες γενιές, σοφότερες και από τα δικά μας λάθη, θα τα καταφέρουνε καλύτερα.
Σήμερα από τι κινδυνεύει περισσότερο η ιστορική μνήμη;
Από την πολιτική της λήθης.
Στο σπίτι, είναι η αποσιώπηση της οικογενειακής ιστορίας. Στο σχολείο, η διδασκαλία της σύγχρονης ιστορίας τελειώνει στ’ «Όχι». Μετά το κάψιμο των φακέλων, το κράτος καταστρέφει τα μνημονικά τοπόσημα. Ο ένας μετά τον άλλο, άνθρωποι της γενιάς μου με ζωή «δημόσιου ενδιαφέροντος», «φεύγουν» χωρίς ένας ιστορικός, ένας δημοσιογράφος, μια ομάδα προφορικής ιστορίας να έχει χτυπήσει την πόρτα τους.
Αυτά πρέπει να σταματήσουν.
