του Ζόρζε Καντίμα
Πηγή: O Militante
Πηγή: anasygkrotisikk
μετ. Θοδωρής Νασόπουλος
Η ανθρωπότητα οδηγείται προς μια τεράστια καταστροφή. Η ιδέα ενός Τρίτου Παγκόσμιου Πολέμου εν μέσω της πυρηνικής εποχής αντιμετωπίζεται ως τετριμμένη. Ανώτεροι ηγέτες των κύριων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, χώρες της ΕΕ), το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το ΝΑΤΟ υπερασπίζονται δημοσίως τις πυραυλικές επιθέσεις κατά της Ρωσίας, μιας μεγάλης πυρηνικής δύναμης, ενώ καλύπτουν τις επιθέσεις του ουκρανικού καθεστώτος σε πυρηνικούς σταθμούς. Η γενοκτονία του παλαιστινιακού λαού συνεχίζεται ανελέητα για περισσότερο από ένα χρόνο, αν και όλο και περισσότερο αποσιωπάται από τα καθεστωτικά μέσα ενημέρωσης, σε μια προσπάθεια να κάνουν τον κόσμο να ξεχάσει τη βαρβαρότητα που βρίσκεται σε εξέλιξη – βαρβαρότητα που διενεργείται από το Ισραήλ, αλλά οπλίζεται, χρηματοδοτείται, πατρονάρεται και προστατεύεται από τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.
Τα εγκλήματα Ισραήλ και ΗΠΑ γίνονται όλο και πιο εμφανώς τερατώδη στη φύση τους, με την ανοιχτή τρομοκρατία κατά των αμάχων και την εξόντωση των μαζών στην Παλαιστίνη, και τώρα επίσης στον Λίβανο και σε άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής. Οι προκλήσεις των ΗΠΑ/ΕΕ εναντίον της Κίνας αποκτούν όλο και εντονότερο τόνο, υποδεικνύοντας το άνοιγμα ενός νέου μετώπου ανοιχτής σύγκρουσης, αυτή τη φορά στην Άπω Ανατολή. Ο κίνδυνος ανεξέλεγκτης εξάπλωσης της συνεχιζόμενης παγκόσμιας σύγκρουσης είναι υπαρκτός. Όπως πάντα, ο αυξανόμενος μιλιταρισμός συνοδεύεται από την ενίσχυση του αυταρχισμού, της καταστολής και της λογοκρισίας, την προώθηση φασιστικών ή φασίζουσων δυνάμεων, την επίθεση στα δικαιώματα των εργαζομένων και των λαών με σοβαρή αύξηση των επιπέδων εκμετάλλευσης. Ο ιμπεριαλισμός βυθίζει τον πλανήτη στο χάος και τον πόλεμο.
Εν μέσω των τρομερών ειδήσεων που καταφθάνουν καθημερινά, είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε το γενικότερο πλαίσιο και να κατανοούμε τα αίτια και τη φύση της κρίσης. Να είμαστε σε θέση να εντοπίσουμε τον κύριο εχθρό, τις δυνάμεις αντίστασης και τους πιθανούς συμμάχους. Για να μπορέσουμε να ενεργοποιήσουμε το εργατικό και λαϊκό κίνημα για την ειρήνη και ενάντια στους πολεμοκάπηλους – ένα κίνημα που θα αποτελέσει τελικά τον αποφασιστικό παράγοντα για να σταματήσει η πορεία προς την καταστροφή.
Η παρακμή των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων
Η περίοδος που διανύουμε είναι το αποτέλεσμα της βαθιάς κρίσης των παραδοσιακών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών και στρατιωτικών συστημάτων τους. Οι ΗΠΑ και οι παλιές ευρωπαϊκές δυνάμεις, των οποίων η ευημερία βασίστηκε ιστορικά στην αποικιακή και νεοαποικιακή κυριαρχία επί του υπόλοιπου πλανήτη, βρίσκονται ήδη σε μια αναμφισβήτητη ιστορική παρακμή. Η ευφορία της αντεπαναστατικής τους νίκης στο τέλος του 20ού αιώνα συγκάλυψε προς στιγμήν αυτή τη διαδικασία, αλλά δεν την ανέτρεψε.
Αυτή η κρίση μπορεί να φανεί στη σχετική οικονομική τους παρακμή· στον πολλαπλασιασμό των μεγάλων χρηματοπιστωτικών κρίσεων που (ιδίως από το 2007-8) έχουν αποκαλύψει τη μη βιωσιμότητα του συστήματος· στην εκθετική αύξηση του (δημόσιου και ιδιωτικού) χρέους των κύριων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, η οποία είναι επίσης αποτέλεσμα των (δημόσιων) δαπανών για τη γιγαντιαία πολεμική και κατασταλτική μηχανή τους· στην αυξανόμενη δυσκολία επιβολής της στρατιωτικής τους ηγεμονίας στον πλανήτη (αντίσταση στη Βενεζουέλα και τη Συρία, αποχώρηση από το Αφγανιστάν, αδυναμία να κερδίσουν τους πολέμους στην Παλαιστίνη και την Ουκρανία ή να σταματήσουν τις επιθέσεις στην Ερυθρά Θάλασσα κ.λπ.).
Η κρίση αντανακλάται σε μια αξιοσημείωτη απώλεια συναίνεσης μεταξύ των ίδιων των λαών των ιμπεριαλιστικών κέντρων (αν και η δυσαρέσκεια αυτή συχνά διοχετεύεται σε ψευδεπίγραφους «αντιπάλους του συστήματος»). Και αντανακλάται σε έναν άνευ προηγουμένου πολλαπλασιασμό των εσωτερικών ρήξεων και διαφορών μεταξύ των κυρίαρχων τάξεων των ιμπεριαλιστικών κέντρων, παράδειγμα των οποίων είναι η αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας στις ΗΠΑ και το σήριαλ των προεδρικών εκλογών τους. Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος, σε αυτό το πλαίσιο, να προκύψουν τυχοδιωκτικές ενέργειες από τους πιο φασίζοντες κύκλους της ιμπεριαλιστικής εξουσίας, των οποίων το Ισραήλ και οι σιωνιστικοί κύκλοι στις ΗΠΑ και την ΕΕ αποτελούν ζωντανά παραδείγματα.
Όταν οι ΗΠΑ έγιναν η «μοναδική υπερδύναμη» το 1991, μετά την εξαφάνιση της σοσιαλιστικής ΕΣΣΔ, έμοιαζαν προορισμένες να ηγεμονεύουν στον πλανήτη για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σήμερα όμως η οικονομική «πρόκληση» που αντιμετωπίζουν οι παλιές δυνάμεις των G7 (ΗΠΑ, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιαπωνία, Ιταλία και Καναδάς) είναι εμφανής μπροστά στη ραγδαία άνοδο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, καθώς και της Ινδίας, της Ινδονησίας, της Βραζιλίας και άλλων χωρών του λεγόμενου «Τρίτου Κόσμου», καθώς και της Ρωσίας. Με όλους τους περιορισμούς τους, τα στοιχεία του ΑΕΠ (σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης) αντικατοπτρίζουν αυτή την πραγματικότητα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ για το 2024, οι χώρες των G7 αντιπροσωπεύουν το 29,6% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ οι πέντε αρχικές χώρες των BRICS (Κίνα, Ινδία, Ρωσία, Βραζιλία και Νότια Αφρική) αντιπροσωπεύουν το 32,7%, ποσοστό που αυξάνεται στο 36,7% αν προσθέσουμε τις πέντε χώρες που προσχώρησαν στον οργανισμό πέρυσι (Ιράν, Αίγυπτος, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Αιθιοπία και Σαουδική Αραβία[1]). Τριάντα χρόνια πριν, το 1994, τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 45% (G7), 17% (μελλοντικές πέντε BRICS) και 22% (δέκα BRICS). Σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας για το ΑΕΠ (σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης) το 2023, τρεις από τις τέσσερις μεγαλύτερες οικονομίες ανήκουν πλέον στους BRICS (η Κίνα στην πρώτη θέση, η Ινδία στην τρίτη και η Ρωσία στην τέταρτη, η τελευταία έχει ξεπεράσει την Ιαπωνία και τη Γερμανία[2]).Ο κατάλογος των χωρών που έχουν ήδη ζητήσει ή έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον να συμμετάσχουν στη διαδικασία των BRICS ξεπερνά πλέον τις τρεις ντουζίνες. Στη συνάντηση των G20 στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, το ρωσικό ΥΠΕΞ ανέφερε ότι η χρήση του δολαρίου στις συναλλαγές μεταξύ των χωρών BRICS είναι μικρότερη από 29%, ενώ το 60% χρησιμοποιεί τα εθνικά τους νομίσματα. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται στο 90% στις συναλλαγές μεταξύ των χωρών του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (που περιλαμβάνει τη Ρωσία και την Κίνα)[3].
Πολύ ετερογενείς και ακόμη και αντιφατικές ως προς τη σύνθεσή τους, οι BRICS έχουν την ιδιαιτερότητα ότι αναδύθηκαν εκτός των δομών της παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας. Βασισμένες στον άξονα Κίνας-Ρωσίας, διεκδικούν να υπερασπιστούν τα εθνικά τους συμφέροντα, αγωνιζόμενες για κανόνες «πολυπολικότητας», εναλλακτικές λύσεις στην πλανητική δικτατορία των ΗΠΑ και των υποτελών τους. Ο στενός έλεγχος που ασκούν οι ΗΠΑ στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα και τις δομές του από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και ο ρόλος του δολαρίου ως ηγεμονικού αποθεματικού νομίσματος χρησιμοποιούνταν πάντα ως όπλο κυριαρχίας των ΗΠΑ στον υπόλοιπο πλανήτη. Αλλά οι διαδοχικές κρίσεις που ξέσπασαν από τη δεκαετία του 1980 σε χώρες που υπέστησαν χρηματοπιστωτικές «παρεμβάσεις» (Βραζιλία, ασιατικές τίγρεις, Ρωσία κ.λπ.) και η ολοένα και πιο αναίσχυντη χρήση αυτών των εργαλείων που οι ΗΠΑ ηγεμονικά χρησιμοποιούν ως πολεμικά μέσα (γενικευμένες κυρώσεις: δήμευση των εθνικών περιουσιακών στοιχείων των χωρών που αρνούνται να υποταχθούν -Βενεζουέλα, Ιράν, Ρωσία- και επιβολή «υπερεθνικών κανόνων» που αποδίδουν αλαζονικά στην κυβέρνηση και τα δικαστήρια των ΗΠΑ το δικαίωμα να δίνουν εντολές σε ολόκληρο τον πλανήτη), ώθησαν χώρες με έντονες διαφορές -στα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά τους συστήματα, στην ταξική φύση των συστημάτων εξουσίας τους, στην ιστορία και τον πολιτισμό τους- να αναζητήσουν εναλλακτικές μορφές συνεργασίας. Το μέλλον θα δείξει αν, και με ποιους όρους, αυτή η συνεργασία θα προχωρήσει[4]: αν θα κυριαρχήσει η επιθυμία για αυτονομία ή αν οι δισταγμοί, οι αντιφάσεις, οι ιμπεριαλιστικές απειλές και πιέσεις (ή ακόμη και ανατροπές) θα εμποδίσουν τη διαδικασία.
Η μετάβαση από τη “μονοπολική στιγμή” στο παγκόσμιο χάος
Είναι φυσικό να αναρωτηθούμε: πώς είναι δυνατό για τον ιμπεριαλισμό, και ειδικότερα για τον επικεφαλής του, τις ΗΠΑ, να περάσει από τη στιγμή της σχεδόν πλανητικής ηγεμονίας του τη δεκαετία του 1990 σε αυτή την παρακμή;
Από τη δεκαετία του 1980 και μετά, οι οικονομίες των ΗΠΑ και της Βρετανίας αποβιομηχανοποιήθηκαν και μετατράπηκαν σε οικονομίες βασισμένες στη χρηματοπιστωτική κερδοσκοπία και τον προσοδισμό (ραντιερισμό). Η διαδικασία αυτή ήταν μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις του νόμου (που ανακάλυψε ο Μαρξ) της τάσης πτώσης του ποσοστού κέρδους. Τα κέρδη που ήταν δυσεύρετα στις παραγωγικές δραστηριότητες -τη λεγόμενη «πραγματική οικονομία»- αναζητήθηκαν μέσω ευφάνταστων και όλο και περισσότερο κερδοσκοπικών χρηματοπιστωτικών πράξεων (όπως τα «προθεσμιακά συμβόλαια» και τα «παράγωγα»). Η διαδικασία αυτή συνοδεύτηκε από τη μεταφορά της πραγματικής παραγωγής σε μακρινά μέρη (ιμπεριαλιστική παγκοσμιοποίηση) από πολυεθνικές εταιρείες, οι οποίες επωφελήθηκαν έτσι από τα χαμηλότερα επίπεδα μισθών και διοχέτευσαν τα τεράστια κέρδη τους στο χρηματοπιστωτικό σύστημα που ελέγχεται από τον ιμπεριαλισμό (χρηματιστήρια και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, κυρίως στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο). Ως πρόσθετο πολιτικό πλεονέκτημα, τα ιμπεριαλιστικά κέντρα μπορούσαν έτσι να καταστρέψουν τα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα στις χώρες τους (όπως συνέβη από τη δεκαετία του 1980 και μετά, επίσης και στην Πορτογαλία), θέτοντας την εργατική τάξη και τις οργανώσεις της σε άμυνα. Έμοιαζε με την κότα με τα χρυσά αυγά.
Αλλά η βιωσιμότητα αυτού του συστήματος ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας απαιτεί τον απόλυτο έλεγχο του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Και την τιμωρία οποιουδήποτε αρνείται να υποταχθεί. Αυτό με τη σειρά του απαιτεί τη χρήση στρατιωτικής βίας για την καταστροφή κάθε προσπάθειας άλλων χωρών να διεκδικήσουν την κυριαρχία τους. Το πλαίσιο που διαμορφώθηκε στο τέλος του 20ού αιώνα, με την εξαφάνιση της ΕΣΣΔ και τις αντεπαναστατικές νίκες στην Ανατολική Ευρώπη, βοήθησε τον ιμπεριαλισμό να επιβάλει την πλανητική του ηγεμονία. Από τη μια πλευρά, η εναλλακτική λύση που αντιπροσώπευε η ΕΣΣΔ και το σοσιαλιστικό σύστημα από οικονομική και χρηματοπιστωτική άποψη εξαφανίστηκε. Σχεδόν όλες οι χώρες βρέθηκαν κάτω από τον έλεγχο του ΔΝΤ και άλλων θεσμών που βρίσκονται στην υπηρεσία της παγκόσμιας δικτατορίας των ΗΠΑ.
Από την άλλη πλευρά, η «μονοπολική στιγμή» των ΗΠΑ τους επέτρεψε να εξαπολύσουν μια βίαιη διαδοχή επιθετικών πολέμων που αποσκοπούσαν στην καταστροφή κάθε ίχνους κυριαρχίας: η Γιουγκοσλαβία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, η Λιβύη, η Συρία και άλλες χώρες βίωσαν πώς λειτουργούν οι «νόμοι της ελεύθερης αγοράς». Η μαζική χρήση ψεμάτων και προβοκατσιών, καθώς και η ασύδοτη χρήση πραγματικών στρατών τρόμου, όπως το ISIS (Ισλαμικό Κράτος), έκαναν την εμφάνισή τους. Σχεδόν κάθε χώρα που ήθελε να διατηρήσει κάποιο στοιχείο κυριαρχίας έπεσε θύμα των μηχανισμών του «υβριδικού πολέμου», των ανατροπών και των «έγχρωμων επαναστάσεων» του ιμπεριαλισμού. Η διαδικασία αδυσώπητης επέκτασης του ΝΑΤΟ, η οποία περιελάμβανε πραξικοπήματα και πολέμους στη Γιουγκοσλαβία, τη Γεωργία, την Ουκρανία και άλλες πρώην σοσιαλιστικές ή και πρώην σοβιετικές χώρες, καθώς και απόπειρες ανατροπής στην Κίνα (όπως η Τιεν Αν Μεν και το Χονγκ Κονγκ) έδειξαν ότι καμία χώρα, ούτε καν η μεγαλύτερη και πολυπληθέστερη, δεν ήταν έξω από το στόχαστρο του ιμπεριαλισμού. Ήταν η αναβίωση, σε ένα νέο πλαίσιο, της διαδικασίας παγκόσμιας επέκτασης του ιμπεριαλισμού εκατό χρόνια νωρίτερα.
Αλλά η αντίφαση είναι διαλεκτικά παρούσα σε όλα τα ζωντανά φαινόμενα, και η ιμπεριαλιστική κότα δεν γέννησε μόνο χρυσά αυγά.
Η Βρετανία και οι ΗΠΑ, των οποίων η παγκόσμια ισχύς βασίστηκε στην απαράμιλλη βιομηχανική ανάπτυξη στην εποχή τους, γίνονται όλο και περισσότερο πλασματικές οικονομίες, όπου η πραγματική αξία έχει αντικατασταθεί από χαρτί (και bits) χωρίς πραγματική υποκείμενη αξία. Η αποβιομηχάνιση και η φοροδιαφυγή των μεγάλων επιχειρήσεων τροφοδοτούν τη δημόσια και ιδιωτική υπερχρέωση (το χρέος είναι η «πρώτη ύλη» από την οποία ζει το τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα). Το κόστος της μηχανής ιμπεριαλιστικού πολέμου και υπονόμευσης τροφοδοτεί περαιτέρω το δημόσιο χρέος. Και η σύγκρουση στην Ουκρανία δείχνει ότι η αποβιομηχάνιση των ιμπεριαλιστικών κέντρων έχει επίσης απροσδόκητα αποτελέσματα, δηλαδή την αδυναμία παραγωγής όπλων στις ποσότητες που απαιτούνται για έναν «συμβατικό» πόλεμο μεγάλης κλίμακας.
Η μη βιωσιμότητα του νέου αγγλοσαξονικού «οικονομικού μοντέλου» έγινε φανερή με το ξέσπασμα της κρίσης του 2007-8. Οι «αντισυμβατικές» μέθοδοι που εφαρμόστηκαν στην προσπάθεια περιορισμού της κρίσης δημιούργησαν απεριόριστες ποσότητες χρήματος που παραδόθηκαν στο μεγάλο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, ενώ δισεκατομμύρια χρηματοοικονομικών αποβλήτων (τότε γινόταν λόγος για «τοξικά προϊόντα») μεταφέρθηκαν στις κεντρικές τράπεζες, με εγγυητές τα κράτη. Ήταν μια γιγαντιαία απάτη που επιβράβευσε τους παραβάτες και τιμώρησε τους φορολογούμενους, επιταχύνοντας τις διαδικασίες συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του πλούτου. Αλλά ενώ αυτές οι «ανορθόδοξες» μέθοδοι απέτρεψαν την πλήρη κατάρρευση του συστήματος, αύξησαν επίσης τον όγκο του χρέους, το οποίο πλέον αυξάνεται εκθετικά και, ως εκ τούτου, είναι μη βιώσιμο. Το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ ανέρχεται σε περίπου 35 τρισεκατομμύρια δολάρια[5] (ενώ το ετήσιο ΑΕΠ τους, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ, ανέρχεται σε 28 τρισεκατομμύρια δολάρια). Μόνο οι τόκοι χρέους που καταβλήθηκαν το τελευταίο τρίμηνο του 2023 ανέρχονται στο ιλιγγιώδες ποσό του 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων[6], περισσότερο από τον γιγαντιαίο επίσημο ετήσιο στρατιωτικό προϋπολογισμό της χώρας[7]. Και στο Ηνωμένο Βασίλειο, το εθνικό χρέος έχει ήδη ξεπεράσει το 100% του ΑΕΠ[8]. Στην Ιαπωνία, το δημόσιο χρέος ξεπερνά ακόμη και το 200% του ΑΕΠ. Η κατάσταση αυτή είναι μη βιώσιμη, κυρίως επειδή η εκθετική αύξηση του χρέους συμβαίνει σε μια περίοδο γενικευμένης αποδυνάμωσης των ιμπεριαλιστικών μηχανισμών παγκόσμιας κυριαρχίας (κυρίως του ρόλου του δολαρίου ως αποθεματικού νομίσματος). Γίνεται όλο και πιο δύσκολο να βρεθεί κάποιος να αγοράσει το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο προέκυψε η πολιτική των υψηλών επιτοκίων, η οποία όμως συμπιέζει περαιτέρω την οικονομική δραστηριότητα και καταλήγει να αυξάνει το ίδιο το χρέος. Η κότα δεν γεννάει πλέον αυγά, αλλά μόνο γραμμάτια.
Ταυτόχρονα, η μετεγκατάσταση της παραγωγής από τα ιμπεριαλιστικά κέντρα συνέβαλε στην ανάπτυξη άλλων χωρών, ιδίως της Κίνας, η οποία διατήρησε πάντοτε τον κυρίαρχο και κρατικό έλεγχο του χρηματοπιστωτικού της συστήματος και θεωρούσε πάντοτε ότι οι χαμηλοί μισθοί που προσέλκυσαν τις κολοσσιαίες ξένες επενδύσεις ήταν μια μεταβατική φάση μιας αναπτυξιακής διαδικασίας που διατηρήθηκε υπό δημόσιο έλεγχο. Σήμερα, η Κίνα δεν είναι μόνο το εργοστάσιο του κόσμου, αλλά είναι επίσης παρούσα σε πολλούς κλάδους αιχμής και υψηλής τεχνολογίας (πληροφορική, τηλεπικοινωνίες, ηλεκτρικά οχήματα, τρένα υψηλής ταχύτητας, διαστημικό πρόγραμμα κ.λπ.). Η θεαματική ανάπτυξη της Κίνας βασίζεται στα επιτεύγματα της μεγάλης Επανάστασής της πριν από 75 χρόνια (δημιουργία βιομηχανικών βάσεων, αλφαβητισμός και ανύψωση του πολιτιστικού επιπέδου του λαού κ.λπ.), αλλά ουσιαστικά πραγματοποιήθηκε υπό τους διεθνείς κανόνες που θέσπισε ο ιμπεριαλισμός. Οι επιτυχίες της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας οδήγησαν τον ιμπεριαλισμό να πετάξει όλα τα προπαγανδιστικά του συνθήματα («ελεύθερες αγορές», ανοιχτά σύνορα, παγκοσμιοποίηση) και να στραφεί σε όλο και πιο ξεκάθαρους προστατευτικούς μηχανισμούς (δασμοί, εθνικές επιδοτήσεις, κυρώσεις). Όπως και σε τόσα άλλα μέτωπα, η υποκρισία αποκαλύπτεται. Οι «κανόνες» αλλάζουν στη μέση του παιχνιδιού, πάντα σύμφωνα με τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα.
Αυτή η διαδικασία αποβιομηχάνισης προχωρά τώρα στην ΕΕ, ιδίως στη Γερμανία. Το σαμποτάζ του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream από τις ΗΠΑ, το οποίο κατέστρεψε την παροχή φθηνής ρωσικής ενέργειας που ήταν ζωτικής σημασίας για τη γερμανική βιομηχανία, και οι αυτοκτονικές οικονομικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας -τις οποίες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται τώρα αποφασισμένη να επεκτείνει και στην Κίνα- καταστρέφουν τη γερμανική οικονομία με ολοένα και ταχύτερους ρυθμούς, την ώρα που η ρωσική οικονομία δείχνει απροσδόκητη ανθεκτικότητα και μεγαλύτερη ανάπτυξη από την ΕΕ. Η πρόσφατη ανακοίνωση της Volkswagen ότι εξετάζει το ενδεχόμενο να κλείσει εργοστάσια στη Γερμανία για πρώτη φορά στην ιστορία της είναι ένα παράδειγμα μεταξύ άλλων. Μια ήδη μακρά σειρά πτωχεύσεων απειλεί να σταματήσει την περίφημη «ατμομηχανή» της ΕΕ[9]. Η έκθεση του Μάριο Ντράγκι τον Σεπτέμβριο αντανακλά μια συνειδητοποίηση του προβλήματος, αν και η συνταγή είναι και πάλι μια από τα ίδια.
Η επιταχυνόμενη στρατιωτικοποίηση της ΕΕ αποτελεί επικίνδυνο μήνυμα για τους λαούς. Η «πολεμική οικονομία» που προωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αναπαράγοντας στην ΕΕ μια ακόμη πτυχή του «αμερικανικού μοντέλου», είναι η απόδειξη ότι οι υποτελείς της ΕΕ δεν έχουν πάρει το μάθημα των όσων οδήγησαν στη βαθιά κρίση του αμερικανικού φάρου τους.
Όμως, δεν είναι φταίξιμο του Πούτιν;
Υπάρχουν κάποιοι που θέλουν να μας πείσουν ότι αν ο κόσμος βρίσκεται στα πρόθυρα πολέμου, «γι’ αυτό φταίει ο Πούτιν». Είναι αυτοί που θέλουν να ξεκινούν την αφήγηση της ιστορίας από τις 24 Φεβρουαρίου 2022. Είναι οι ίδιοι που προσπαθούν να διηγηθούν την ιστορία της Παλαιστίνης από τις 7 Οκτωβρίου 2023. Και στις δύο περιπτώσεις, διαγράφουν δεκαετίες ιστορίας. Σβήνουν τα δικά τους εγκλήματα και τους δικούς τους πολέμους. Λένε ψέματα και διαγράφουν τη μακρά ιστορία των υποσχέσεων που δεν τηρήθηκαν ποτέ, των συμφωνιών που πάντα σκίζονται.
Στις τρεις δεκαετίες που προηγήθηκαν της στρατιωτικής επέμβασης της Ρωσίας στην Ουκρανία, όλοι οι πόλεμοι ξεκίνησαν από τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και τις δυνάμεις της ΕΕ. Η προσπάθεια βίαιης επιβολής της πλανητικής δικτατορίας των ΗΠΑ, η οποία βρίσκεται πίσω από την καταστροφή της Μέσης Ανατολής και το ανεξέλεγκτο χάος στον πλανήτη, ήταν επίσης παρούσα στην ατελείωτη επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά, στη διαδοχή πραξικοπημάτων και ανατροπών στις χώρες που περιβάλλουν τη Ρωσία, με στόχο να τις μετατρέψουν από φίλους και εταίρους σε ανοιχτούς εχθρούς της Ρωσίας. Η καταστροφή της Γιουγκοσλαβίας, η οποία κορυφώθηκε με 78 ημέρες βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ το 1999, είναι το πλάνο πορείας του ιμπεριαλισμού εναντίον της Ρωσίας.
Η Ρωσία του Πούτιν είναι μια καπιταλιστική χώρα. Αυτό είναι επίσης ορατό στην οικονομική του πολιτική· στην κριτική του (η οποία ενισχύεται) στο ρόλο του Λένιν και των Μπολσεβίκων στην ιστορία της Ρωσίας (παρόλο που επωφελείται από τη γιγαντιαία οικονομική, κοινωνική, πολιτική και στρατιωτική οικοδόμηση της ΕΣΣΔ)· στη δυσπιστία του απέναντι στη λαϊκή παρέμβαση (όχι μόνο στην Ουκρανία, αλλά και στο ίδιο το Ντονμπάς). Αλλά το μεγάλο «έγκλημα» που δεν συγχωρούν οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις στον Πούτιν είναι ότι αντιστάθηκε στην υποταγή και τη διάλυση της χώρας του. Το ότι δεν τους επέτρεψε να ολοκληρώσουν το έργο της λεηλασίας και της αρπαγής των γιγαντιαίων φυσικών πόρων της. Όπως παραδέχεται ο ίδιος ο Πούτιν, είχε και εκείνος (και όλοι όσοι συνεργάστηκαν στην καταστροφή της Σοβιετικής Ένωσης) πολλές αυταπάτες για τον «δυτικό κόσμο».
Όμως, διακόπτοντας την πορεία παράδοσης του Γέλτσιν, ο Πούτιν ξεκίνησε μια διαδικασία ανασυγκρότησης που ανοικοδόμησε μια Ρωσία η οποία βρισκόταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης τη δεκαετία του 1990 και την εδραίωσε ως κυρίαρχη και βιώσιμη χώρα. Η Ρωσία του Πούτιν προσπάθησε να γίνει αποδεκτή ως «εταίρος» των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Προσφέρθηκε ακόμη και να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Αλλά τα σχέδια του ιμπεριαλισμού ήταν τα ίδια με αυτά που εφάρμοσε στη Γιουγκοσλαβία. Η πολιορκία της Ρωσίας, η αδιάκοπη διεύρυνση του ΝΑΤΟ, το σκίσιμο των συνθηκών αφοπλισμού, το πραξικόπημα των Ουκρανών ναζιστών-φασιστών το 2014 και η μη τήρηση από τη «Δύση» των συμφωνιών του Μινσκ το 2014-15 (που προέβλεπαν τη διατήρηση του Ντονμπάς στην Ουκρανία, με αυτόνομο καθεστώς), ήταν κομμάτια της πορείας που οδήγησαν τη Ρωσία να θεωρήσει ότι έπρεπε να πολεμήσει για να επιβιώσει.
Πριν από ένα τέταρτο του αιώνα, ο στρατηγός Λουρέιρο ντος Σάντος αποκάλυψε ότι οι ΗΠΑ προετοίμαζαν έναν παγκόσμιο πόλεμο για να διατηρήσουν την παγκόσμια ηγεμονία τους[10]. Η ιστορική αλήθεια είναι ότι ενώ η απάντηση της Ρωσίας στην ιμπεριαλιστική επίθεση που επιδιώκει εδώ και καιρό την καταστροφή της θα μπορούσε να επικριθεί ως προς τις μορφές και τα μέσα της, το θεμελιώδες πρόβλημα είναι διαφορετικό. Όπως το έχει καταστήσει απολύτως σαφές η Παλαιστίνη. Αυτοί που προωθούν και υπερασπίζονται τη γενοκτονία του παλαιστινιακού λαού είναι οι ίδιοι που προωθούν την διαιώνιση του πολέμου στην Ουκρανία, τη διεύρυνση της σύγκρουσης, τη μάχη μέχρι τον τελευταίο Ουκρανό για την υπεράσπιση των συμφερόντων της πλανητικής ηγεμονίας του ιμπεριαλισμού. Και στις δύο περιπτώσεις, οι ΗΠΑ και οι υποτελείς τους στο ΝΑΤΟ δεν έχουν στο μυαλό τους τα συμφέροντα των λαών ή την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα των εθνών.
Ο κύριος πολεμικός κίνδυνος, η κύρια απειλή για τους λαούς και την ανθρωπότητα, εντοπίζεται σήμερα, όπως και στο παρελθόν, στον ιμπεριαλισμό. Και στη σημερινή προσπάθειά του να επιβάλει την πλανητική δικτατορία των ΗΠΑ. Στην κρίση που οδήγησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι κύριοι κίνδυνοι πολέμου προέρχονταν από τις ανερχόμενες δυνάμεις, οι οποίες επεδίωκαν να αλλάξουν τον συσχετισμό των παγκόσμιων δυνάμεων μέσω του πολέμου. Σήμερα, είναι οι φθίνουσες δυνάμεις -οι ΗΠΑ και οι υποτελείς τους στην ΕΕ, το ΝΑΤΟ και το Ισραήλ- που αποτελούν τον κύριο κίνδυνο πλανητικού πολέμου. Αρνούνται να αποδεχτούν την παρακμή τους. Αρνούνται να χάσουν την ηγεμονία τους. Αρνούνται νέους κανόνες διεθνών σχέσεων που δεν βασίζονται στην κυριαρχία. Οι άρχουσες τάξεις που θεωρούν τους εαυτούς τους ανώτερα όντα και κατόχους του «θεϊκού δικαιώματος» στην εκμετάλλευση, τον αποικισμό, τη δουλεία και την εξόντωση ως τρόπο διατήρησης του πλούτου και της εξουσίας τους είναι πρόθυμες να διαπράξουν οποιοδήποτε έγκλημα για να διατηρήσουν την ταξική τους κυριαρχία – πεπεισμένες για την ατιμωρησία τους. Όπως δείχνει το μαρτύριο του παλαιστινιακού και του λιβανέζικου λαού στα χέρια της εγκληματικής σιωνιστικής/βορειοαμερικανικής εξουσίας.
Ο ρόλος των λαών
Σε αυτή την πολύ επικίνδυνη και περίπλοκη κατάσταση, ένα κρίσιμο στοιχείο υπολείπεται κατά πολύ του αναγκαίου: η παρέμβαση των λαών.
Οι βαθύτατα επιζήμιες συνέπειες των αντεπαναστατικών νικών και της αλλαγής του παγκόσμιου συσχετισμού δυνάμεων στα τέλη του 20ού αιώνα, συμπεριλαμβανομένης της αποδυνάμωσης του κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος, δεν έχουν ακόμη ξεπεραστεί. Αυτές ήταν οι δυνάμεις που, στην ιστορία της ανθρωπότητας, μπόρεσαν να δημιουργήσουν και να προωθήσουν τη μεγάλη ιστορική εναλλακτική στον καπιταλισμό, ξεκινώντας με τη μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση πριν από 107 χρόνια, και βρέθηκαν στο επίκεντρο της συντριβής των πιο βάρβαρων και γενοκτονικών εκφράσεων του καπιταλισμού, όπως ο ναζιστικός φασισμός.
Ο αντικομμουνισμός, ακόμη και όταν ντύνεται με «αριστερά» ή «μοντέρνα» ρούχα, αποτελεί εμπόδιο στην αναγκαία ανάπτυξη του κινήματος αντίστασης και του αντιιμπεριαλιστικού αγώνα. Ο αντικομμουνισμός χρησιμεύει ως προπέτασμα για επιθέσεις στα θύματα του ιμπεριαλισμού και για την απομόνωσή της αντίστασης τους, αποτελώντας έτσι αντικειμενικό παράγοντα ενίσχυσης του ιμπεριαλισμού.
Υπάρχει ακόμα δρόμος να διανυθεί μέχρι οι πλατιές μάζες να αναγνωρίσουν τον κοινό εχθρό όλων των λαών: τον ιμπεριαλισμό, με πρώτο τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό.
Αλλά οι λαϊκές συνιστώσες της αντιιμπεριαλιστικής αντίστασης, ιδιαίτερα η ηρωική αντίσταση του μαρτυρικού παλαιστινιακού λαού και των λαών της Μέσης Ανατολής γενικότερα, έχουν μεγάλη σημασία. Και έχουν συμβάλει στη δημιουργία ενός τεράστιου παγκόσμιου κινήματος αλληλεγγύης που αποτελεί σημαντικό παράγοντα στο διεθνές πλαίσιο και δείχνει το δρόμο προς τα εμπρός που πρέπει να συνεχιστεί και να ενταθεί.
Το έργο της ανοικοδόμησης ενός μεγάλου παγκόσμιου αντιιμπεριαλιστικού κινήματος είναι κάτι παραπάνω από επείγον: είναι ζωτικής σημασίας για να μπορέσει η ανθρωπότητα να αναχαιτίσει και να υπερνικήσει τους τεράστιους κινδύνους που αντιμετωπίζει.
Σημειώσεις
[1] Η Σαουδική Αραβία δεν έχει ακόμη επισημοποιήσει την προσχώρησή της, αν και συμμετέχει στις συνεδριάσεις.
[2] Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ, η ρωσική οικονομία εξακολουθεί να βρίσκεται στην έκτη θέση, ακριβώς πίσω από την Ιαπωνία και τη Γερμανία.
[3] Κείμενο της ομιλίας του Λαβρόφ στο https://karlof1.substack.com/p/lavrov-g-20-on-unga-sidelines.
[4] Το άρθρο αυτό γράφτηκε πριν από τη Σύνοδο Κορυφής των BRICS στο Καζάν της Ρωσίας.
[5] «Τrillions» στην ορολογία των αμερικάνικων οικονομικών – (Σ.τ.Μ.: ο αρθρογράφος κάνει τη διευκρίνιση αυτή γιατί στο πορτογαλικό κείμενο χρησιμοποιείται ο όρος biliões που μαθηματικά έχει σε ορισμένες χώρες τη σημασία του 10¹²).
[6] Forbes, 30.5.24. Το ποσό αυτό της εξυπηρέτησης του χρέους των ΗΠΑ είναι περισσότερο από τρεις φορές το ονομαστικό ΑΕΠ της Πορτογαλίας.
[7] Τα πραγματικά ποσά της αμερικανικής μηχανής κυριαρχίας δεν είναι γνωστά. Μια πολύ σημαντική «παράλληλη οικονομία», που συνδέεται με το λαθρεμπόριο κάθε είδους, χρηματοδοτεί τις δραστηριότητες της CIA και άλλων μυστικών υπηρεσιών.
[8] kynews, 20.9.24.
[9] Politico.eu, 13.7.23 και 19.9.24
[10] Diário de Notícias, 13.3.00
