ΠΡΟΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ:
ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ
του Νίκου Δημητρακόπουλου
- Στρατηγικός στόχος των νεοφιλελεύθερων πολιτικών σε ολόκληρο τον κόσμο ήταν η αποδυνάμωση του δημόσιου τομέα, με την κατάργηση του κοινωνικού κράτους και την ιδιωτικοποίηση των λειτουργιών του. Αυτό δεν έγινε ξαφνικά, ακολούθησε μια πορεία. Κατ’ αρχάς το κράτος πρόνοιας, ως προϊόν του συσχετισμού των ταξικών δυνάμεων μέσα στη μεταπολεμική περίοδο, άρχισε να αμφισβητείται και να περιορίζεται, αρχικά στη Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ και αργότερα σε όλη την Ευρώπη, φυσικά και στη χώρα μας. Το δόγμα της ελεύθερης αγοράς, αμφισβητώντας τον κρατικό παρεμβατισμό, επιχείρησε να περιορίσει το κράτος και τη Δημόσια Διοίκηση. Εισήγαγε λογικές και πρακτικές του μάνατζμεντ στο δημόσιο σε μια κατεύθυνση επιχειρηματικών – αγοραίων μοντέλων διοίκησης.
Οι νεοφιλελεύθερες επιδιώξεις στη λογική του «λιγότερου κράτους» συνοδεύτηκαν με τη λυσσαλέα επίθεση στο δημόσιο (στενό και ευρύτερο) με στόχο το ξήλωμα του κοινωνικού κράτους. Η πολιτική που ακολουθήθηκε -και ακολουθείται- από όλες τις κυβερνήσεις, τις κυρίαρχες Ευρωπαϊκές πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις, με πρόσχημα την οικονομική κρίση, επιχειρεί συστηματικά την κατάργηση όλων των δομών του κράτους, την εκχώρηση των πιο νευραλγικών τομέων σε ιδιωτικά συμφέροντα εγχώρια και διεθνή, την άγρια διάλυση κάθε κατάκτησης του κοινωνικού κράτους, τη ριζική αναδιανομή του παραγόμενου οικονομικού πλούτου υπέρ του μεγάλου κεφαλαίου και των ανώτερων κοινωνικών τάξεων.
- Στη χώρα μας η κρίση λειτούργησε –και σε αυτόν τον τομέα– ως ευκαιρία για νεοφιλελεύθερες αναδιαρθρώσεις, στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης στρατηγικής του «μικρότερου κράτους». Από το 2010, με πρόσχημα την οικονομική κρίση, επιχειρήθηκε με συστηματικό τρόπο, μέσω των μνημονίων, μια λυσσαλέα επίθεση στο δημόσιο και η επιβολή ενός πιο ακραίου νεοφιλελεύθερου μοντέλου οργάνωσης της Δημόσιας Διοίκησης, στη λογική του «μικρότερου κράτους».
Οι μνημονιακές κυβερνήσεις, με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές τους, με τη διαπλοκή πολιτικής και οικονομικής εξουσίας, την προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων σε βασικούς τομείς, λειτούργησαν όλα αυτά τα χρόνια με βασικούς πολιτικούς στόχους τον περιορισμό του κράτους και την εκχώρηση βασικών αρμοδιοτήτων του δημοσίου στον ιδιωτικό τομέα. Επί πλέον βασικοί τομείς ευθύνης και αρμοδιότητας της κεντρικής διοίκησης, όπως ο εποπτικός και ρυθμιστικός της ρόλος, υποκαταστάθηκαν σε αρκετές περιπτώσεις από την ευρύτατη χρήση των Ανεξάρτητων Διοικητικών Αρχών, στο όνομα προβλημάτων και δυσλειτουργιών της διοίκησης.
Η επιχείρηση αυτή μεθοδεύτηκε μέσα από μια πρωτοφανή προπαγάνδα. Οι κυβερνήσεις και η άρχουσα τάξη, συνεπικουρούμενες και από τα κυρίαρχα ΜΜΕ, εκμεταλλεύτηκαν τις γνωστές παθογένειες και νοσηρές καταστάσεις στη λειτουργία του δημοσίου, την αρνητική εικόνα που έχει σχηματιστεί στην κοινή γνώμη και εξαπολύουν μύδρους εναντίον των δημοσίων υπαλλήλων, χρησιμοποιώντας αναληθή στοιχεία που διαψεύδονται άλλωστε από τα ίδια τα επίσημα στοιχεία, επιχειρώντας να αναδείξουν ως την κεντρική αιτία της κρίσης το δήθεν τεράστιο και σπάταλο δημόσιο τομέα, ο οποίος πρέπει πάση θυσία να μειωθεί. Ταυτόχρονα προώθησαν στο έπακρο τον κοινωνικό αυτοματισμό. Αποκρύπτουν όμως ότι αυτό το πελατειακό, αναποτελεσματικό, γραφειοκρατικό κράτος είναι αποτέλεσμα της διαχρονικής πολιτικής ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ.
Στην ουσία η επιδίωξη ήταν η κατασυκοφάντηση του ρόλου, της αποτελεσματικότητας και σε τελευταία ανάλυση της ίδιας της χρησιμότητας του δημόσιου τομέα (στενού και ευρύτερου). Για να προωθηθούν έτσι τα σχέδια για ιδιωτικοποίηση των μεγάλων «φιλέτων» του δημόσιου τομέα σε κρίσιμους τομείς, όπως δίκτυα (ηλεκτρισμού, ύδρευσης, επικοινωνιών, μεταφοράς, ενέργειας – καυσίμων), υποδομές (δρόμοι, λιμάνια, αεροδρόμια), εκτάσεις γης – ακίνητα. Για να αποδιαρθρωθούν πλήρως οι εργασιακές σχέσεις και να χτυπηθούν καίρια τα όποια εργασιακά, ασφαλιστικά και συνδικαλιστικά δικαιώματα στο χώρο του δημοσίου, με ανάλογες βέβαια αρνητικές επιπτώσεις στον ιδιωτικό τομέα.
- «Λιγότερο κράτος» όμως δεν σημαίνει υποβάθμιση του ρόλου του κράτους για την άρχουσα τάξη. Αντιθέτως, με το «λιγότερο κράτος» ενδυναμώνονται οι μηχανισμοί εξυπηρέτησης των μεγάλων ιδιωτικών συμφερόντων. Και αυτό σχετίζεται με την αντίληψη για το ρόλο του κράτους. Το κράτος αποτελεί τον κεντρικό μηχανισμό που συμπυκνώνει τον κυρίαρχο συσχετισμό δυνάμεων στην κοινωνία και ασκεί την εξουσία, ρυθμίζοντας και προωθώντας την ανάπτυξη του καπιταλισμού.
Οι νεοφιλελεύθερες δυνάμεις θεωρούσαν ότι η Ελληνική Δημόσια Διοίκηση αποτελούσε τροχοπέδη για την προώθηση των «διαρθρωτικών» αλλαγών που επιχειρήθηκαν στο πλαίσιο των μνημονίων. Έτσι επιχείρησαν και επιχειρούν να επιβάλουν τις πολιτικές του μικρότερου κράτους, δημιουργώντας όμως παράλληλα δομές που θα εξυπηρετούν τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης. Ένα δημόσιο τομέα με υποβαθμισμένες τις αρμοδιότητες που περιόριζαν ή επιχειρούσαν να περιορίσουν και να θέσουν κανόνες στο κεφάλαιο, μικρότερο σε αριθμό υπαλλήλων, αλλά πολύ ισχυρότερο όσον αφορά την απόλυτη επιβολή του ακραίου μοντέλου της αγοράς που ισοπεδώνει τις αλληλέγγυες κοινωνικές δομές, τη δημοκρατική συμμετοχή, αλλά και εκμηδενίζει την οποιαδήποτε αναπτυξιακή του λειτουργία.
- Ο ΣΥΡΙΖΑ, συνεχίζοντας τις μνημονιακές πολιτικές, προώθησε παραπέρα τις ιδιωτικοποιήσεις και την εκχώρηση αρμοδιοτήτων του Δημοσίου στον ιδιωτικό τομέα. Οι κυβερνήσεις της Ν.Δ. τα τελευταία χρόνια εξαπέλυσαν λυσσαλέα επίθεση σε ότι είχε και έχει απομείνει από το Δημόσιο και το κοινωνικό κράτος, οδηγώντας το σε ουσιαστική διάλυση. Βασικά στοιχεία αυτής της καταστροφικής επέλασης είναι:
- Η εκποίηση – με σκανδαλωδώς ασύμφορους όρους – του μεγαλύτερου μέρους της δημόσιας περιουσίας.
- Η ιδιωτικοποίηση ενέργειας (με την εκτίναξη του κόστους της).
- Η ιδιωτικοποίηση υποδομών (οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, αεροδρόμια κλπ).
- Η ιδιωτικοποίηση κρίσιμων τομέων δημόσιων λειτουργιών (πολεοδομίες, κτηματολόγιο, πολιτιστική κληρονομιά κλπ).
Έχει πλέον αποδειχθεί περίτρανα ότι η γενίκευση των ΣΔΙΤ και των Συμβάσεων Παραχώρησης επιφέρει καταστροφικές συνέπειες για τις Δημόσιες Υποδομές, διότι δεν εγγυώνται την ποιότητα των δημοσίων έργων, δεν απαλλάσσονται από τις συνήθεις καθυστερήσεις, αναπαράγουν τη διαφθορά και υπονομεύουν τον «ελεύθερο ανταγωνισμό», βλάπτουν το περιβάλλον, το δημόσιο συμφέρον και τα δημόσια οικονομικά, ενώ μεταφέρουν τους κινδύνους στο κράτος και τους πολίτες. Όλες οι κρίσιμες Υποδομές της χώρας βρίσκονται σε εγκατάλειψη εξαιτίας της υποχρηματοδότησης για την εκτέλεση των αναγκαίων έργων, της υποστελέχωσης των Δημοσίων Υπηρεσιών και της μη πρόσληψης ικανού αριθμού εξειδικευμένων μηχανικών. Η εγκατάλειψη αυτή συνήθως χρησιμοποιείται στη συνέχεια ως πρόσχημα για την ιδιωτικοποίηση – παραχώρηση των κρίσιμων αυτών υποδομών σε ιδιώτες. Τα πάντα εκχωρούνται στον ιδιωτικό τομέα. Ιδιώτες εκδίδουν τις άδειες, ιδιώτες κάνουν περιβαλλοντικούς ελέγχους, ιδιώτες επιβλέπουν τα έργα (με την επιλογή του εργολάβου μάλιστα), με αποτέλεσμα την εκτίναξη του κόστους για τους πολίτες, αλλά ταυτόχρονη εκτίναξη των κερδών για άλλους, πλημμελείς ελέγχους και τραγικές δυστυχώς συνέπειες για την Ασφάλεια και το Δημόσιο Συμφέρον, όπως συνέβη με το δυστύχημα στα Τέμπη και το δυστύχημα στη Γέφυρα στην Πάτρα.
Στη λογική και πολιτική του μικρότερου κράτους, επιδιώκεται η υποστελέχωση και απογύμνωσή του από ουσιαστικές και κρίσιμες για το κοινωνικό σύνολο αρμοδιότητες, ενώ ταυτόχρονα επιχειρείται η υποκατάσταση των Δημοσίων Υπηρεσιών από διάφορα «ευέλικτα» ιδιωτικά σχήματα και η λειτουργία τους με ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια, προς εξυπηρέτηση των σχεδιασμών και των προτεραιοτήτων των επιχειρηματικών ομίλων. Οι όποιες προσλήψεις γίνονται με «έκτακτους» εργαζόμενους και εκτός ΑΣΕΠ διαδικασιών, με σκοπό την εξυπηρέτηση επιχειρηματικών συμφερόντων και όχι των πραγματικών κοινωνικών αναγκών για διασφάλιση της υγείας των πολιτών, υποδομές, προστασίας του περιβάλλοντος. Το ίδιο γίνεται και στον τομέα των αναθέσεων μελετών και συμβάσεων με «ευέλικτες» διαδικασίες σε «ευέλικτα» σχήματα.
Η κυβέρνηση δεν διστάζει να παραβιάσει προκλητικά τη θεσμική λειτουργία του κράτους και του κατεξοχήν κεντρικού του ρόλου, παρακάμπτοντας πλήρως όλη τη διοικητική ιεραρχία, και εκχωρεί απροκάλυπτα υπερεξουσίες σε ιδιωτικούς φορείς για κρίσιμα και ευαίσθητα θέματα, όπως στους τομείς του κεντρικού σχεδιασμού, της διαχείρισης των δημοσίων εκτάσεων, της προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς κλπ, χωρίς κανέναν απολύτως κρατικό έλεγχο. Ασφαλώς, είναι πρωτόγνωρη επέλαση του νεοφιλελευθερισμού, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπου η κυβέρνηση νομοθετεί αποκλειστικά στα μέτρα των ιδιωτών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν:
- H κραυγαλέα επέμβαση της κυβέρνησης για την αποκατάσταση των πληγεισών περιοχών από φυσικές καταστροφές στη Βόρεια Εύβοια το 2021, όπου ο Σταύρος Μπένος, Πρόεδρος του Δ.Σ. του ιδιωτικού φορέα «Διάζωμα», χωρίς καμία θεσμική ιδιότητα, εμφανίστηκε ως επικεφαλής της επιτροπής ανασυγκρότησης της κατεστραμμένης περιοχής, παρουσία μάλιστα του αρμόδιου Υπουργού, εξαγγέλλοντας αναλυτικό πρόγραμμα απευθείας ανάθεσης μελετών σε ιδιώτες και για την υλοποίηση των έργων.
- H εμπλοκή του Ιδρύματος Ωνάση στις εκτεταμένες επεμβάσεις στην Ακρόπολη, το οποίο δεν περιορίζεται στο πλαίσιο μιας δωρεάς ή χορηγίας, αλλά μέσα από αδιαφανείς διαδικασίες, κατά παράβαση των αρχών της νομιμότητας και της διαφάνειας που διέπουν τις δημόσιες συμβάσεις, φαίνεται να συμπράττει ισότιμα σε όλη τη διαδικασία σχεδιασμού και της υλοποίησης των έργων. Πρόκειται για κραυγαλέο παράδειγμα χρησιμοποίησης χορηγών για την εμπορική αξιοποίηση των αρχαιοτήτων, οι οποίοι αναγορεύονται ουσιαστικά ως συνδιαχειριστές των πολιτιστικών μνημείων.
- Η δική μας αντίληψη και στρατηγική για το κράτος βρίσκεται στον αντίποδα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που έχουν οδηγήσει σε αυτή την εκτρωματική κατάσταση. Έχοντας υπόψη ότι το κράτος δεν είναι κάτι ενιαίο, ένα άκαμπτο και μονολιθικό πράγμα, καθώς το διαπερνούν αντιθέσεις και αντιφάσεις (και όρια), ως μια συμπυκνωμένη έκφραση του μεταβαλλόμενου συσχετισμού των ταξικών δυνάμεων και σχέσεων, εμείς παλεύουμε για ένα άλλο κράτος δημοκρατικό, με κανόνες διαφάνειας, στην υπηρεσία και προς όφελος των εργαζόμενων και του λαού, μακριά από τον κομματισμό, το ρουσφέτι και τη διαφθορά. Χρειάζεται μια μεγάλη και ριζική δημοκρατική αναδιάρθρωση, με ριζοσπαστικούς μετασχηματισμούς, με τη συνδρομή των κρατικών λειτουργών και τον κοινωνικό έλεγχο.
Απέναντι στη διάλυση της δημόσιας διοίκησης και την ιδιωτικοποίηση ζωτικών λειτουργιών της, εμείς διεκδικούμε μια μεγάλη δημοκρατική διοικητική ανασυγκρότησή της, με αναβαθμισμένο ρόλο και λειτουργία. Η δημόσια διοίκηση είναι κομβική, ακριβώς γιατί αποτελεί τον κρίσιμο κρίκο διασφάλισης των δημοσίων αγαθών απέναντι στη λογική της αγοράς, το πολύτιμο εργαλείο άσκησης του αναγκαίου δημοσίου ελέγχου, τον απαραίτητο μοχλό για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας.
Βασικά στοιχεία μιας τέτοιας ριζικής τομής, είναι τα εξής :
– Κατάργηση των μνημονιακών νόμων που οδήγησαν στη διάλυση και ιδιωτικοποίηση της δημόσιας διοίκησης.
– Αναβάθμιση και ενίσχυση του δημόσιου και κοινωνικού χαρακτήρα των δημοσίων υπηρεσιών, ενταγμένη στο πλαίσιο ανασυγκρότησης της χώρας. Αύξηση της χρηματοδότησης και ορθολογική χρήση των πόρων για την αποτελεσματική λειτουργία τους. Κατάργηση των νόμων και διατάξεων περί ιδιωτικοποιήσεων και της εκχώρησης αρμοδιοτήτων σε ιδιώτες.
– Αναδιάρθρωση, ενίσχυση, ενοποίηση και συντονισμός των ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους.
– Προσλήψεις όλων των κλάδων και ειδικοτήτων που είναι απαραίτητοι, με μόνιμες και σταθερές σχέσεις εργασίας σε όλες τις Υπηρεσίες του Δημοσίου. Αποκατάσταση πλήρους αξιοκρατίας στις προσλήψεις, στις υπηρεσιακές μεταβολές και στην επιλογή των θέσεων διοικητικής ιεραρχίας.
– Εξασφάλιση πλήρους λειτουργικής αυτοτέλειας της δημόσιας διοίκησης από κομματικές παρεμβάσεις.
– Αποκατάσταση της αξιοπιστίας του δημοσίου, της λειτουργίας του με διαφάνεια και αξιοκρατία. Καταπολέμηση της διαφθοράς, της γραφειοκρατίας και των πελατειακών σχέσεων.
– Στήριξη στο ανθρώπινο δυναμικό της δημόσιας διοίκησης. Αξιοποίηση της πρωτοβουλίας, γνώσεων και εμπειρίας των δημοσίων υπαλλήλων. Αναβάθμιση του ρόλου τους και εξασφάλιση αξιοπρεπών αμοιβών τους.
– Κατάργηση της πολυνομίας, κωδικοποίηση και απλούστευση της νομοθεσίας. Άρση των επικαλύψεων στις αρμοδιότητες διαφόρων φορέων.
