Η Επιτροπή Ανταγωνισμού ξύπνησε: “Ιστορία μου αμαρτία μου λάθος μου μεγάλο”

Νίκου Γεωργακάκη

Αθήνα 15/1/2022

Την τελευταία περίοδο, παρακολουθούμε σποτάκια στην ΕΡΤ, που προβάλλουν το ρόλο και τις Αρμοδιότητες της Επιτροπής Ανταγωνισμού και τα οποία παρακινούν τους  πολίτες για   πληροφόρηση – καταγγελία αθέμιτων πρακτικών  από συμπολίτες που νοθεύουν τον ανταγωνισμό.

Η πρώτη σκέψη που κάνει κάποιος,  βλέποντας αυτά τα σποτάκια,   είναι πως η κυβέρνηση και η  αρμόδια επιτροπή που έχουν  καθήκον να παρακολουθούν τον ανταγωνισμό, ώστε να αποφευχθούν αδικαιολόγητες, υπέρογκες  ανατιμήσεις και να μπει φρένο στην ακρίβεια, ξαφνικά ξύπνησαν,  για να αντιμετωπίσουν  το φαινόμενο αυτό, που πλήττει κυρίως τα λαϊκά νοικοκυριά

Όμως, η εξήγηση για αυτά τα σποτάκια, είναι άλλη. Όπως συμβαίνει συνήθως στην ελληνική πραγματικότητα ακόμη και οι απλές εκσυγχρονιστικές δράσεις,  που έχουν ήδη θεσπιστεί στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, έρχονται με καθυστέρηση στην Ελλάδα.

Όπως παρακολουθούμε στον τύπο, σε ιστοσελίδες και  γενικά σε μέσα ενημέρωσης (πχ ΕΡΤ, ΒΗΜΑ, Οικονομικός Ταχυδρόμος, κλπ) “Πανελλαδικής εμβέλειας επικοινωνιακή εκστρατεία προώθησης του θεσμού του whistleblowing (ανώνυμη παροχή πληροφοριών δημοσίου συμφέροντος για θέματα ανταγωνισμού) ξεκινάει η Επιτροπή Ανταγωνισμού, για πρώτη φορά, σε μέσα μαζικής ενημέρωσης, εμπνεόμενη από σχετικές Ευρωπαϊκές οδηγίες»

 Όπως σημειώνεται στην ανακοίνωση της Επιτροπής Ανταγωνισμού, το σύστημα ανώνυμης παροχής πληροφοριών, “αποτελεί την πλέον τεχνολογικά προηγμένη!!! και απόλυτα ασφαλή μέθοδο για τον κάθε πολίτη (επιχειρηματία, εργαζόμενο, καταναλωτή) ώστε να συμβάλει στην ανίχνευση αντι-ανταγωνιστικών πρακτικών, ενώ ανάλογα συστήματα ανώνυμης παροχής πληροφοριών χρησιμοποιούνται από άλλες Αρχές Ανταγωνισμού παγκοσμίως, όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανταγωνισμού, η Επιτροπή Ανταγωνισμού της Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας, Δανίας, Νοτίου Κορέας κ.α.».

Δηλαδή, η δική μας επιτροπή Ανταγωνισμού, που κοιμόταν  για χρόνια τον ύπνο τον βαθύ, ξύπνησε τώρα, γιατί υπήρξε το προηγούμενο  παρόμοιων παρεμβάσεων σε άλλες χώρες. Όπως διαβάζουμε στον τύπο, η πρωτοβουλία εντάσσεται σε μία νέα στρατηγική ανίχνευσης αντι-ανταγωνιστικών πρακτικών μέσω της χρήσης καινοτόμων τεχνολογικών και άλλων μεθόδων, αλλά και γενικότερα ενημέρωσης του κοινού για θέματα ανταγωνισμού, η οποία ξεκίνησε το 2020.

Η επιτροπή, υπενθυμίζει ότι καθ’ όλο το 2021, έχει προβεί σε σειρά στοχευμένων κινήσεων για την ενημέρωση σχετικά με θέματα ανταγωνισμού, αλλά και για την ενίσχυση της κουλτούρας ανταγωνισμού τόσο στις επιχειρήσεις όσο και στους καταναλωτές, ενώ στο πλαίσιο μιας συστηματικής πολιτικής για την αποτροπή και καταπολέμηση αντι-ανταγωνιστικών πρακτικών έχει εντείνει τις δράσεις της, συγκριτικά με τα προηγούμενα έτη, παρεμβαίνοντας άμεσα σε πληθώρα καίριων αγορών και κατά πρακτικών που είχαν ως σκοπό:

• τη νόθευση διαγωνισμών και προσφορών,
• τον καθορισμό τιμών των προϊόντων/υπηρεσιών,
• την κατανομή αγοράς/ κατανομή πελατών,

και εν γένει  αντι-ανταγωνιστικές συμπεριφορές από δεσπόζουσες εταιρείες που επιβάλουν αθέμιτες τιμές ή αθέμιτους όρους συναλλαγών κλπ.»

Επομένως, όπως δηλώνει η επιτροπή: “για  την περαιτέρω ενίσχυση του υγιούς ανταγωνισμού και την αποτροπή φαινομένων που επιδρούν αρνητικά στην ευημερία των καταναλωτών, προχωρεί για το έτος 2022 στην περαιτέρω εντατικοποίηση των κινήσεων που στοχεύουν στην ενημέρωση του κοινού και στην ουσιαστική και άμεση διεύρυνση των δυνατοτήτων που δίνονται στους πολίτες να συμβάλλουν αποτελεσματικά στην προστασία του δημοσίου συμφέροντος, μέσω του θεσμού της ανώνυμης παροχής πληροφοριών για θέματα ανταγωνισμού»

Κοντολογής, η κυβέρνηση δίνει βάρος, αποκλειστικά, όπως φαίνεται, στην συγκέντρωση πληροφοριών από τους πολίτες, αλλά δεν φαίνεται να λαμβάνει άλλα μέτρα για πάταξη κερδοσκοπικών ή άλλων δράσεων που μειώνουν τον ανταγωνισμό, (π.χ εναρμονισμένες πρακτικές κλπ) που  ενθαρρύνουν αδικαιολόγητες δράσεις όπως υπερτιμολογήσεις,  γενικά δράσεων  σε βάρος των καταναλωτών.

Εδώ, νομίζω, αξίζει τον κόπο να αναφερθούν τα  σχόλια της συντηρητικής εφημερίδας (Δημοκρατία 4|01|2022) με τίτλο: “Επιτροπή Ανταγωνισμού: Mε παιδαριώδη σποτ στη μάχη κατά της ακρίβειας!”

Όπως αναφέρεται σε ένα πρώτο σχόλιο: “Τα ψιλικατζίδικα στις γειτονιές φαίνεται πως έχει στο μυαλό του ως επικίνδυνο καρτέλ ο πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισμού (Ε.Α.) Ιωάννης Λιανός, γι’ αυτό κι… έβγαλε ένα σπαθάκι (από αυτά τα πλαστικά των παιδικών μας χρόνων) για να κυνηγήσει… τους κακούς. Μόνο έτσι μπορεί να ερμηνεύσει κανείς το σποτάκι το οποίο παίζεται τις τελευταίες μέρες στην ελληνική τηλεόραση από την Επιτροπή Ανταγωνισμού σε μορφή καρτούν και δείχνει δύο εργαζομένους να συνομιλούν κι ο ένας να προτρέπει τον άλλον να καταγγείλει ανώνυμα τον εργοδότη το,υ για καρτελική σύμπραξη, επειδή τον άκουσε να συνεννοείται με ανταγωνιστή για τις τιμές. Με τον τρόπο αυτόν θέλει, λέει ο κ. Λιανός, να εισαγάγει τον θεσμό της ανώνυμης παροχής πληροφοριών στη χώρα μας ή πιο σωστά να μας πείσει ότι κάνει κάτι για την ακρίβεια.»

Το δεύτερο ενδιαφέρον σχόλιο της εφημερίδας, αποτυπώνει όντως την πραγματικότητα: “Είναι προφανές πως οι καρτελικές συμπράξεις που επηρεάζουν τις τιμές της αγοράς πραγματοποιούνται από εταιρίες κολοσσούς. Δεν πρόκειται για τον Δημήτρη τον λογιστή, που ακούει το αφεντικό του, τον Μπάμπη, στο διπλανό γραφείο να μιλάει με τον Τάκη, τον ανταγωνιστή”.

Δυστυχώς, τα ιστορικά δεδομένα από την λειτουργία της επιτροπής Ανταγωνισμού δεν εμπνέουν αισιοδοξία, δεν εγγυώνται ότι μπορεί σήμερα να λειτουργήσει αποτελεσματικά, ώστε να παταχθεί η ακρίβεια.

Με βάση έρευνα, που είχαμε πραγματοποιήσει στο παρελθόν, μετά το 2000, τα συμπεράσματα είναι αποκαλυπτικά και συνάμα αποκαρδιωτικά.(βλέπε συνημμένο αρχείο)

Τα δεδομένα αυτά, δεν επιβεβαιώνουν  τους ισχυρισμούς των εκάστοτε   κυβερνήσεων, ότι ,στην κατεύθυνση της αντιμετώπισης της ακρίβειας, κάνουν αυστηρούς ελέγχους στις επιχειρήσεις και επιβάλλουν  τσουχτερά πρόστιμα σε όσους παραβιάζουν τους κανόνες ανταγωνισμού

Αν και  δεν τεκμηριώνεται πως τα πρόστιμα που επιβάλλονται είναι  τόσο τσουχτερά, όπως τα χαρακτήριζαν εμφάνιζαν οι κυβερνήσεις της περιόδου αυτής, έχει σημασία να υπάρξει πληροφόρηση για το ποια τελικά ποσά,  εισπράττονται μετά την εξέταση προσφυγών-β για μείωση των προστίμων στις οποίες καταφεύγουν οι επιχειρήσεις.

Να επισημανθεί, πως, τα ποσά που αναφέρονται στον συνημμένο  πίνακα και αφορούν στοιχεία του αρμόδιου τότε Υπουργείου Ανάπτυξης δεν είναι τα τελικά διότι υποβλήθηκαν εφέσεις που απαιτούσαν  παραπέρα  εξέταση.

Παρά το γεγονός, λοιπόν,  πως είναι πολύ πιθανή παραπέρα μείωση των προστίμων, η εικόνα που παρουσιάζεται από τους πίνακες, που έδωσε το υπουργείο για τις υποθέσεις που εξετάστηκαν για πρώτη φορά, είναι αποκαλυπτική  για την έκβαση των τελικών προστίμων αν   συγκρίνουμε το αρχικό και το τελικό πρόστιμο.(βλέπε συνημμένο πίνακα).

Για τις υποθέσεις αυτές, που αφορούν 3 θητείες της επιτροπής ανταγωνισμού μετά το 2000, το σύνολο των προστίμων που είχε επιβάλλει η Επιτροπή Ανταγωνισμού ανερχόταν σε περίπου 32,5 εκ. € ενώ μετά την πρώτη εξέτασή τους μειώθηκαν σε περίπου 11,8 εκ. €. Άρα το τελικό πρόστιμο ανέρχεται στο  ένα τρίτο περίπου (36%)  του αρχικού ενώ είναι άγνωστο ποια ποσά  εισπράχθηκαν τελικά με δεδομένες  τις διαδοχικές εφέσεις των επιχειρήσεων στις οποίες επιβλήθηκαν τα πρόστιμα.

Για να αναφερθούμε σε ένα άλλο στατιστικό δεδομένο, με βάση  απάντηση της Επιτροπής Ανταγωνισμού, από τις 116 αποφάσεις που έλαβε την περίοδο 2004- 2007, μόνο οι 13 αποφάσεις, λιγότερες από το 10%, ήταν αποφάσεις που επέβαλαν πρόστιμα.

Σχετικά  με τις εταιρείες που τους επιβλήθηκαν ποινές, εκτός από τα Super Markets που συχνά οι κυβερνήσεις πρόβαλαν για να δείξουν την αυστηρότητα της Επιτροπής Ανταγωνισμού, σε λίγες μεγάλες επιχειρήσεις επιβλήθηκαν πρόστιμα.

Ας δούμε όμως τα πρόστιμα της περιόδου εκείνης  στα Super Markets;

Στο χώρο των Super Markets ΣΕΣΜΕ, που οι  κυβερνήσεις ανέφεραν συχνά για να δείξουν την  αυστηρότητα τους (στην Α.Β. Βασιλόπουλος, στην Ατλάντικ, στη Διαμ. Μασούτης, στο σουπερμάρκετ Σκλαβενίτης, στο Μέτρο)  επιβλήθηκαν το 2005 πρόστιμα 15 εκατ. ευρώ τα οποία μειώθηκαν σε 3 εκατ. ευρώ με απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών ενώ όπως αναφερόταν στον τύπο, εκκρεμεί προσφυγή της Επιτροπής στο Συμβούλιο Επικρατείας.  Τα  ποσά που τελικά πλήρωσαν αν και δεν είναι γνωστά, είναι όπως βλέπουμε πολύ λιγότερα των αρχικών και δεν είναι τέτοια που να αποτρέπουν επανάληψη παραβατικών συμπεριφορών.

Το συμπέρασμα, λοιπόν που πρέπει να  μείνει, είναι  πως η πολιτική αντιμετώπισης της κερδοσκοπίας των επιχειρήσεων μόνο μέσω της επιτροπής ανταγωνισμού, δεν είναι αποτελεσματική.

Επειδή όμως αναφερόμαστε στην Επιτροπή Ανταγωνισμού, ένα  σημαντικό ερώτημα, είναι αν αξιοποιούνται, έστω σε κάποιο ικανοποιητικό  βαθμό οι όποιες δυνατότητες παρέμβασης της προσφέρονται, με βάση το θεσμικό πλαίσιο.

Η  Επιτροπή Ανταγωνισμού όπως και οι άλλες χαρακτηριζόμενες “Ανεξάρτητες ” Αρχές, δεν έχουν σημαντική αποτελεσματικότητα και δεν μπορούν να  αντιμετωπίσουν  από μόνες  τους το όποιο πρόβλημα.

Για την Επιτροπή Ανταγωνισμού,  για την ουσιαστική παρέμβαση της, βασική προϋπόθεση είναι η πολιτική βούληση για βελτίωση της δράσης συνολικά του ελεγκτικού μηχανισμού με συντονισμό  δράσεων  με τις άλλες συναρμόδιες υπηρεσίες (πχ Υπηρεσίες Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων, υπηρεσίες Νομαρχιών , δήμων κλπ).

Κατά τη γνώμη μας, η αντιμετώπιση της ακρίβειας θέλει μελέτη σε βάθος, θέλει στοχευμένες δράσεις σε  κρίσιμους  κλάδους.

 Με βάση την εμπειρία μας  και την  εμπειρία των ίδιων των καταναλωτών, για την ακρίβεια,  τεράστιο είναι το ειδικό βάρος  επιχειρήσεων σχετικών με τα καύσιμα, τα τρόφιμα, φάρμακα, τις Τράπεζες, Super Markets,  επιχειρήσεις Ενέργειας  τηλεπικοινωνίες, παραπαιδεία κλπ) ενώ σημαντικό ρόλο οφείλει  να παίξει η ανάπτυξη ισχυρού καταναλωτικού κινήματος που θα αντισταθμίζει τις αδυναμίες ή την απροθυμία της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει ριζικά το πρόβλημα.

Ο βίος και πολιτεία της επιτροπής Ανταγωνισμού είναι διαχρονικά μια αμαρτωλή ιστορία και δύσκολα μπορούμε να πιστέψουμε πως αλλάζει κάτι σήμερα.

Με βάση τα παραπάνω ερωτάται ο αρμόδιος υπουργός:

1. Ποια μέτρα έχουν ληφθεί για την ποσοτική αναβάθμιση (με κατάλληλη στελέχωση της επιτροπής Ανταγωνισμού) αλλά και την ποιοτική αναβάθμιση της.
2. Πόσοι και ποιοι έλεγχοι και εν γένει  δράσεις έχουν διεξαχθεί από την  επιτροπή ανταγωνισμού την περίοδο της σημερινής διακυβέρνησης  και ποια τα αποτελέσματα από αυτές τις δράσεις.
3. Με βάση ποια δεδομένα υποστηρίζει πως έχει εντείνει τις δράσεις της, συγκριτικά με τα προηγούμενα έτη;
4. Σε ποιες επιχειρήσεις έχουν επιβληθεί αυτή την περίοδο διακυβέρνησης πρόστιμα και ποια ποσά έχουν εισπραχθεί τελικά;
5. Πόσο έχουν προστατευθεί τα ευάλωτα νοικοκυριά από τις όποιες κερδοσκοπικές δράσεις επιχειρήσεων;