Ελλάδα, ενεργειακός κόμβος ή ενεργειακός τροχονόμος;
Πρώτα η Ελλάδα, ή πρώτα τα συμφέροντα των διεθνών και εγχώριων ενεργειακών ομίλων;
Νίκου Γεωργακάκη
Η Ελλάδα, από την κυβέρνηση, τα μέσα ενημέρωσης αλλά και χώρες με τις οποίες έχει αναπτύξει σημαντική διπλωματική και ενεργειακή συνεργασία τα τελευταία χρόνια, περιγράφεται και προβάλλεται σαν ενεργειακός κόμβος.
Ο χαρακτηρισμός αυτός μπορεί να δικαιολογηθεί, από το γεγονός πως στην Ελλάδα υλοποιούνται τα τελευταία χρόνια ή προωθούνται σημαντικά ενεργειακά projects που δεν αφορούν μόνο τη χώρα μας.
Αρκεί όμως αυτό το δεδομένο για να χαρακτηριστεί έτσι η χώρα μας;
Κατά τη γνώμη μου, ΟΧΙ. Ασφαλώς, η γεωγραφική θέση της χώρας μας την καθιστά κρίσιμο παράγοντα για τον ενεργειακό εφοδιασμό της Δυτικής Ευρώπης από νέες πηγές και κοιτάσματα. Όμως, αν αναλύσει κάποιος τα προωθούμενα έργα στα οποία συμμετέχει η χώρα μας, θα διαπιστώσει πως ο ενεργειακός ρόλος της χώρας μας δεν είναι τόσο σημαντικός όπως αφήνεται να εννοηθεί από διάφορες πλευρές και από τους κυβερνώντες, τουλάχιστον με τα ως τώρα δεδομένα. Για το μόνο, διεθνές έργο που υλοποιείται σήμερα στην Ελλάδα, ο αγωγός ΤΑΡ, ούτε οι ποσότητες πχ φυσικού αερίου(Φ.Α.) που θα διακινεί (10 δις κυβικά μέτρα(κμ) ετησίως με πιθανό διπλασιασμό τα επόμενα χρόνια) μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στην εξυπηρέτηση των ενεργειακών αναγκών της Δυτικής Ευρώπης, ούτε μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην κάλυψη αναγκών της ίδιας μας της χώρας με δεδομένο πως προβλέπεται συνεχής αύξηση της ζήτησης ως το 2040 σε 5 δις κ.μ. ετησίως, αλλά ούτε και ουσιαστικά οικονομικά οφέλη μπορεί να αποφέρει στη χώρα μας. Σημειωτέον πως οι ανάγκες της δυτικής Ευρώπης σε φυσικό αεριο εκτιμώνται γύρω στα 500 δις κμ ετησίως
Βεβαίως, με δεδομένο ότι τα όποια υλοποιούμενα έργα δεν αφορούν μόνο την Ελλάδα αλλά και γειτονικές χώρες, τυπικά, ορθά δίνεται ο χαρακτηρισμός «κομβικός» στο ρόλο της. Αν όμως o χαρακτηρισμός κομβικός θέλει να αποδώσει μία υπερβολικά σημαντική γεωπολιτική σημασία της χώρας, αυτό δεν αποδίδει την αλήθεια.
Αυτό, γιατί, όταν λέμε πως μια χώρα είναι ενεργειακός κόμβος, εννοούμε πως παίζει τέτοιο ρόλο που επηρεάζει το ενεργειακό status της περιοχής και ασφαλώς η χώρα αυτή έχει να αναμένει και σημαντικά ωφελήματα και για τον εαυτό της –όπως πχ συμβαίνει με την Τουρκία με τον αγωγό ΤΑΝΑΡ που διέρχεται από αυτήν και της αποδίδει πολύ περισσότερα οφέλη. Σημειωτέον ο ΤΑΝΑΡ είναι ο αγωγός τον οποίο διαδέχεται ο ΤΑΡ στην Ελλάδα. Σημαντικά οφέλη δεν γνωρίζουμε για τα έργα στα οποία εμπλέκεται η Ελλάδα. Το όφελος τρίτων είναι μεγαλύτερο στις περισσότερες περιπτώσεις, αφού τα υλοποιούμενα σχέδια υπηρετούν κυρίως επιδιώξεις άλλων ισχυρών χωρών και ιδιωτικών ομίλων που εμπνεύσθηκαν και επέβαλαν τα σχέδια αυτά.
Με βάση την εμπειρία μας, υλοποιείται συνήθως στη χώρα μας όποιο project επιθυμούν ΗΠΑ, Γερμανία, Ισραήλ, ότι επιθυμούν οι ισχυροί ενεργειακοί όμιλοι και όχι αυτό που υπηρετεί κύρια τα συμφέροντα του τόπου.
Δεν μπορούμε λοιπόν να υιοθετήσουμε τον όρο αυτό, «κομβικό», όταν τα έργα σχεδιάζονται και προωθούνται από τρίτους, ενώ ο δικός μας ρόλος περιορίζεται κυρίως στο να διευκολύνουμε τα έργα αυτά
Ας σταθούμε όμως αναλυτικότερα στα έργα αυτά.
- Η αναβάθμιση των εγκαταστάσεων της Ρεβυθούσας(για αποθήκευση και αεριοποίηση υγροποιημένου φυσικού αερίου), με τρίτη δεξαμενή, αποσκοπεί κυρίως στην προώθηση του Αμερικάνικου σχιστολιθικού αερίου της στη βαλκανική και όχι μόνο αγορά, αλλά και τα συμφέροντα ιδιωτών, που έχουν δημιουργήσει μονάδες ηλεκτρικής ενέργειας ή εμπορεύονται Φυσικό αέριο (πχ Μυτιληναίος, Βαρδινογιάννης) στη χώρα μας, Δεν ήταν τυχαίο που παραβρέθηκε ο Αμερικανός πρέσβης Τζέφρυ Ρ. Πάιατ στα εγκαίνια της Γ δεξαμενής στη Ρεβυθούσα. Σήμερα στη Ρεβυθούσα φθάνει και αποθηκεύεται προσωρινά Φ.Α. από Αλγερία, από Αμερική και τελευταία και από ΚΑΤΑΡ.
- Ο αγωγός ΤΑΡ. Ο αγωγός αυτός, είναι ο μόνος που υλοποιείται σήμερα. Πρόκειται για αγωγό ΦΑ που θα μεταφέρει αέριο 10δις. Κυβικά μέτρα(bcm) ετησίως από κοίτασμα της Κασπίας στην Νότια Ευρώπη, αφού ολοκληρωθεί η κατασκευή του αγωγού ΤΑΝΑΡ στην Τουρκία. Και πιθανά άλλα 10 bcm ετησίως αργότερα. Η σύμβαση που έχει υπογραφεί με τους μετόχους του ΤΑΡ (Ευρωπαϊκές εταιρίες και αζέρικη SOCAR) είναι λεόντεια υπέρ τους, έναντι του Ελληνικού κράτους που δεν έχει ουσιαστικά οφέλη από τη μεταφορά του αερίου δια μέσου των εδαφών της. Πάντως για να γίνει κατανοητό το ειδικό βάρος του ΤΑΡ αρκεί να γίνει σύγκριση με τον Nordstream, τον αγωγό που μεταφέρει ΦΑ από Ρωσία σε Γερμανία. Ενώ ο αγωγός ΤΑΡ με τα ως σήμερα δεδομένα θα μεταφέρει προς την Ευρώπη μέσω Ελλάδας 10 bcm ετησίως, με προοπτική διπλασιασμού κάποια στιγμή, άγνωστο πότε, ο αγωγός Nordstream 1 που λειτουργεί ήδη, εδώ και αρκετά χρόνια, μεταφέρει προς Γερμανία 50 bcm ετησίως που μαζί με τον δεύτερο προωθούμενο αγωγό Nordstream 2, επίσης δυναμικότητας 50 bcm ετησίως θα μεταφέρει συνολικά 100 bcm ετησίως για τις ανάγκες της Δυτικής Ευρώπης.
- Επίσης ο Ελληνοβουλγαρικός αγωγός IGB και η πλωτή δεξαμενή σε Αλεξανδρούπολη. Τα projects αυτά, υπηρετούν τις επιδιώξεις της Αμερικής για μεταφορά δικού της φυσικού αερίου σε Βουλγαρία, Ρουμανία αλλά και Ουκρανία για τις ανάγκες των προαναφερθεισών χωρών που μετά από συνεχείς παρεμβάσεις σε αυτές, προσανατολίζονται σε τροφοδοσία με αλγερινό, αζέρικο, και αμερικάνικο αέριο για απεξάρτηση από Ρωσία από την οποία κάλυπταν και καλύπτουν ως σήμερα τις ανάγκες τους σε Φ.Α. Γενικότερα, όπως γνωρίζουμε, στόχος των ΗΠΑ και Βρυξελλών είναι η μέγιστη δυνατή εκτόπιση του ρωσικού φυσικού αερίου από την ελληνική επικράτεια και τις χώρες που προαναφέρθηκαν. Ο αγωγός IGB είναι παρακλάδι του TAP και ο πραγματικός λόγος κατασκευής του είναι να μειωθεί η εξάρτηση των προαναφερθέντων χωρών από Ρωσία. Οι εργασίες συγκόλλησης για τον IGB, τον διασυνδετήριο αγωγό φυσικού αερίου Ελλάδας-Βουλγαρίας, ανεμένετο να ξεκινήσουν τις 4/2/2020 και ο αγωγός αυτός πάντα διαφημίζεται στο πλαίσιο μεγάλων αμερικανικών επενδύσεων, όπως εξέφρασε μιλώντας σε εκδήλωση του Ελληνοαμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου, ο επιτετραμμένος της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα Ντέιβιντ Μπέργκερ (David Burger)| με την πεποίθηση ότι σε αυτό θα συμβάλει η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα, το 2020.
- Ο αγωγός EastMed. Με βάση την επίσημη περιγραφή , στόχος του αγωγού αυτού είναι η μεταφορά φυσικού αερίου που υπάρχει ή θα βρεθεί στην Ανατολική Μεσόγειο όπου υλοποιούνται τα τελευταία χρόνια ερευνητικά προγράμματα, μέσω Κύπρου και Ελλάδας σε Ιταλία και δυτική Ευρώπη. Είναι γνωστό ότι ο Eastmed που πρότεινε το Ισραήλ, εξυπηρετεί κυρίως τις ανάγκες του αλλά τον στηρίζουν σήμερα πέρα του Ισραήλ και η Ελλάδα, Κύπρος, Βρυξέλλες, Αμερική και με μισή καρδιά η Ιταλία. Ο αγωγός αυτός υπηρετεί κυρίως τα σχέδια και συμφέροντα του Ισραήλ αλλά τον αποδέχονται γενικά οι δυτικές χώρες που συντονίζονται στον στόχο ενεργειακής και γενικότερης απεξάρτησης από Ρωσία. Η λογική πίσω από τον αγωγό αυτό είναι το γεγονός πως οι αυξανόμενες ανάγκες της Ευρώπης σε ενέργεια, απαιτούν διαρκώς μεγαλύτερες ποσότητες ενέργειας και μάλιστα από πολλαπλές πηγές τροφοδοσίας, για την απεξάρτηση από Ρωσία όπως προαναφέρθηκε, που τίθεται μόνιμος στόχος. Με βάση όμως τους κατά καιρούς δισταγμούς των Ιταλών κυβερνητικών στελεχών, ουσιαστικούς προβληματισμούς υπεύθυνων ελλήνων παραγόντων πχ Μπασιάς –τέως πρόεδρος της αρμόδιας ελληνικής εταιρίας ΕΔΕΥ – που έχει ενστάσεις για το έργο με τα ως σήμερα δεδομένα, αλλά και Κυπρίων παραγόντων –πχ Γραμματέας ΑΚΕΛ Συλικιώτης- δεν θεωρώ ότι θα έχει τύχη αυτό το project. Ο κ Συλικιώτης είναι ιδιαίτερα απαισιόδοξος και έχει εκφράσει σειρά ερωτημάτων που αμφισβητούν το κατά πόσο η επιλογή EastMed είναι η καταλληλότερη επιλογή για αξιοποίηση των κοιτασμάτων Κύπρου αλλά και γενικά της Ανατολικής Μεσογείου. Με βάση τα ως σήμερα δεδομένα και η δική μου άποψη συγκλίνει στη αμφισβήτηση του έργου αυτού, όχι μόνο για τις όποιες τεχνικές δυσκολίες, αλλά και γιατί όπως φαίνεται πρόκειται για αντιοικονομικό project αυτό. Ας μην παίρνουμε στα σοβαρά τις απανωτές συναντήσεις και διακηρύξεις κυβερνητικών αξιωματούχων(Ισραήλ, Κύπρος Ελλάδα) για την υλοποίηση του project αυτού. Για λόγους σύγκρισης αν η μεταφορά του ΦΑ γινόταν μέσω Τουρκίας θα είχε το ¼ του κόστους με τον Easrmed. Βέβαια για λόγους ευνόητους δεν συζητάμε τέτοια λύση.
- Επίσης, στα σχεδιαζόμενα έργα, περιλαμβάνεται το project (Euroasia Interconnector) δηλαδή η ηλεκτρική διασύνδεση Ισραήλ, Κύπρου, Κρήτης, ηπειρωτικής Ελλάδας που από ειδικούς, (πχ Αλβέρτος Μαΐσης πρώην στέλεχος της ΔΕΗ) υ δεν κρίνεται σαν βιώσιμο έργο, όμως από τα δυτικά κέντρα (πχ Βρυξέλλες έχει πλήρη αποδοχή και το έχει εντάξει σε κοινοτική χρηματοδότηση) κάτι που δεν πρέπει να μας παραξενεύει με δεδομένο πως οι Βρυξέλλες έχουν κατανοήσει το ισχυρό ενδιαφέρον του Ισραήλ. Σε σχέση με το έργο αυτό το πρώην στέλεχος της ΔΕΗ Αλβέρτος Μαΐσης, από τους πλέον ειδήμονες θέτει τους εξής προβληματισμούς και ρητορικά ερωτήματα.
- Ανεξάρτητα από τη EuroAsia πως τεκμηριώνεται η μεγάλη ηλεκτρική διασύνδεση Κρήτης – Αττικής, Είναι αναγκαία?
- Για τη γραμμή Κύπρος- Κρήτη – Αττική πρέπει να δοθεί η μελέτη σκοπιμότητας που βγάζει το έργο οικονομικό.
Ο ίδιος φυσικά θέτει τα ερωτήματα αυτά, επειδή δεν το θεωρεί οικονομικό.
- Η απόφαση για πρόωρη απολιγνιτοποίηση στην Ελλάδα ως το 2028, είναι απόφαση που επέβαλε η Γερμανία και αποδέχτηκε ευχαρίστως ο Μητσοτάκης, ενώ η ίδια έθεσε για τον εαυτό της στόχο, την ολοκλήρωση της απανθρακοποίησης στην Γερμανία το έτος 2038 και όχι το 2028. Η Πρόωρη απολιγνιτοποίηση της χώρας μας και ειδικότερα σε Πτολεμαΐδα το 2028 που επέβαλε η Γερμανία στην Ελλάδα, κύρια σκοπιμότητα που υπηρετεί είναι το ενδιαφέρον της Γερμανικής RWE να επενδύσει σε Φ/Β στα Ελληνικά λιγνιτωρυχεία, ενώ όπως γνωρίζουμε δεν επιδεικνύει τέτοιο ενδιαφέρον και δεν θέτει τέτοιο στόχο για τα Γερμανικά ανθρακωρυχεία(Χρήστος Παπαγεωργίου τ. Δ/ντης ΛΚΔΜ και τ. μέλος ΔΣ ΔΕΗ ΑΕ).
Ας εξετάσουμε όμως ποιες αλλαγές έχουν συντελεστεί στις 3 μορφές ενέργειας (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ηλεκτρική ενέργεια
Στα πετρέλαια κυρίαρχοι εδώ και καρό οι ιδιώτες Λάτσης και Βαρδινογιάνης,
Στο φυσικό αέριο, Μυτιληναίος , Βαρδινογιάννης, SNAM, ENERGAZ, FLUID,
Στην ηλεκτρική ενέργεια έχουμε την μετάβαση από τη ΔΕΗ στον έλεγχο των Πολυεθνικών. Πέρα της ΔΕΗ που παίζει ακόμη σημαντικό ρόλο στην παραγωγή, στους τομείς εμπορίας και διανομής έχουν διεισδύσει σημαντικοί εγχώριοι και διεθνείς ιδιώτες. (Είναι γνωστά τα ονόματα Protergia, ELPEDISON, NRG, ΗΡΩΝ , Watt & Volt, ΖeniΘ,
Έχουμε λοιπόν την περιθωριοποίηση της ΔΕΗ και τον σταδιακά συνεχώς αυξανόμενο έλεγχο τόσο από Έλληνες ιδιώτες (Λάτσης, Βαρδινογιάννης, Κοπελούζος, Μυτιληναίος, Μπόμπολας, Περιστέρης κ.α). αλλά και τους μεγαλύτερους καπιταλιστικούς Ευρωπαϊκούς ενεργειακούς ομίλους (RWE,EDISON, EDF, Iberdrola, Endesa Enel) σε συμμαχία με το μεγάλο κεφάλαιο της χώρας μας. Διεκδικούν όμως μερίδιο και Κινέζικες και Ρώσικες εταιρείες.
Ολοκληρώνοντας την αναφορά στην ενεργειακή πολιτική και τα ενεργειακά projects στην περιοχή μας, δεν πρέπει να παραλείψουμε την προώθηση του ΝΦ μοντέλου που κυρίως έχει σχεδιάσει η Γερμανία αλλά είναι θεσμοθετημένη συνολικά στην ΕΕ και στοχεύει στην πλήρη ιδιωτικοποίηση του ηλεκτρενεργειακού τομέα. Βεβαίως το μοντέλο αυτό δεν αφορά μόνο Ελλάδα και γειτονικές χώρες αλλά συνολικά τις χώρες της ΕΕ. Όμως θεωρώ πως έχουν υποχρέωση οι Βρυξέλλες να προβούν κάποια στιγμή, σε αποτίμηση για το πόσο επιτυχημένο υπήρξε το ΝΦ αυτό μοντέλο. Να γίνει ο αναγκαίος απολογισμός και να αναφερθεί, αν, όπως πρόβαλε το ΝΦ μοντέλο, πρόκυψε μείωση ή αύξηση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας.
Πολυδιάστατη ενεργειακή πολιτική;
Ίσως, το γεγονός ότι στα παραπάνω έργα εμπλέκονται αρκετές χώρες, να δίνει την αφορμή στις κυβερνήσεις της Ελλάδας να μιλούν για πολυδιάστατη ενεργειακή πολιτική και να τονίζουν ότι η χώρα συνιστά ένα ενεργειακό κόμβο και ότι παίζει κομβικό ρόλο. Όμως αν θεωρήσουμε πως όλα αυτά τα έργα υπηρετούν κυρίως σχεδιασμούς των κέντρων της Δύσης (ΗΠΑ, Βρυξέλλες) κάθε άλλο παρά μπορούμε να μιλάμε για πολυδιάστατη ενεργειακή πολιτική. Κάθε άλλο παρά ο ρόλος της Ελλάδας είναι κομβικός και εκτιμώντας ποιοι έδειξαν και δείχνουν ενδιαφέρον για τα παραπάνω έργα νομίζω εύκολα θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η ενεργειακή μας πολιτική παραμένει μονόπλευρα φιλοδυτική.
Επίλογος.
Η φιλοδυτική κατεύθυνση της ενεργειακής πολιτική μάλιστα έχει δυναμώσει τα τελευταία χρόνια και διαχρονικά χάνει τον όποιο εθνικό χαρακτήρα είχε στο παρελθόν.
Αν μάλιστα κάποιος αναλογιστεί την εγκληματική αποδυνάμωση και παράδοση των 2 ισχυρών δημόσιων φορέων φυσικού αερίου (ΔΕΠΑ και ΔΕΣΦΑ) στην υπηρεσία των ισχυρών ιδιωτικών ενεργειακών ομίλων μόνο απογοήτευση και οργή μπορεί να αισθανθεί.
Αλλά γενικότερα πέρα του φυσικού αερίου με τη δραματική ιδιωτικοποίηση που έχει συντελεστεί, χωρίς πλέον ούτε ένα σημαντικό δημόσιο ενεργειακό φορέα σε Πετρέλαια, φυσικό αέριο, ηλεκτρική ενέργεια είναι αδύνατο να χαραχτεί και να ασκηθεί πλέον εθνική ενεργειακή στρατηγική πολιτική για τα συμφέροντα του λαού και του τόπου.
Εκεί που στην ενεργειακή πολιτική έπαιζαν καθοριστικό ρόλο η δημόσια ΔΕΗ, τα δημόσια ΕΛΠΕ και οι δημόσιες ΔΕΠΑ και ΔΕΣΦΑ τώρα είναι κυρίαρχοι οι ιδιώτες που πάνω από όλα ενδιαφέρονται για τα κέρδη και τα συμφέροντά τους. Μπορεί άραγε να ανατραπεί αυτή η κατάσταση, ή όπως διατύπωσε ο Φρανσις Φουκουγιάμα έχει επέλθει το τέλος της Ιστορίας;
