Θεωρίες συνωμοσίας και μεταπολιτικής. Οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος;
Μια προσπάθεια διαφορετικής ανάγνωσης της υποψηφιότητας Κασσελάκη
Με αφορμή την υποψηφιότητα του Στέφανου Κασσελάκη για την προεδρία του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης βγήκαν στην επιφάνεια χρόνιες παθογένειες της κοινωνίας αλλά και του πολιτικού και κομματικού συστήματος.
Ερμηνείες ενός σημαντικού, όπως αποδεικνύεται, πολιτικού γεγονότος που μπορεί να προκαλέσει ευρύτερες πολιτικές ανακατατάξεις στηρίζονται κυρίως (αν όχι αποκλειστικά) σε θεωρίες συνωμοσίας και στην (κατά)χρήση της έννοιας της μεταπολιτικής ως επικρατούσα της «πραγματικής» πολιτικής.
Διαβάζουμε και ακούμε απίστευτες θεωρίες συνωμοσίας, συμπληρωματικές η ακόμα και αντιθετικές μεταξύ τους που όμως έχουν όλες (όπως όλες οι θεωρίες συνωμοσίας) μια απίστευτη λογικοφάνεια , ερμηνεύουν ένα τόσο σύνθετο πολιτικό γεγονός με τόσο απλοϊκό τρόπο , αλλά απόλυτα πιστευτό.
Το βασικό προσόν όλων αυτών των θεωριών είναι ότι δεν χρειάζονται η δεν μπορούν να μπουν στη βάσανο της απόδειξης. Είναι αυτό που στη κοινωνική ψυχολογία ονομάζεται αυτονόητο. Και υπάρχουν και τα συλλογικά αυτονόητα τα οποία αποτελούν συγκολλητικές ουσίες μικρών η μεγάλων ομαδοποιήσεων, όπως είναι τα κόμματα, οι σύλλογοι, ακόμα και ολόκληρα έθνη.
Και η Αριστερά και ιδιαίτερα η ελληνική αριστερά έχει να επιδείξει και επιδεικνύει και τώρα μεγάλη έφεση στις θεωρίες συνωμοσίας. Υπάρχει ιστορική εξήγηση. Ήταν θύμα διώξεων από εσωτερικούς και εξωτερικούς κρατικούς και παρακρατικούς μηχανισμούς, η Ελλάδα ως χώρα ήταν και είναι πεδίο έντονων παρεμβάσεων από το εξωτερικό και επίσης παίζει σημαντικό ρόλο ότι η εγχώρια αστική, πολιτική, οικονομική και πολιτισμική ελίτ ήταν και είναι παρακολούθημα ξένων συμφερόντων. Αν στα παραπάνω προσθέσουμε και την θεωρητική πολιτική της αδυναμία (που και αυτή έχει την ιστορική της ερμηνεία) και που την ενισχύει η πολυδιάσπαση της σε κόμματα και μικροόμαδες που αδυνατούν να κατανοήσουν την πραγματικότητα, οδηγούμαστε σχετικά εύκολα στην εξήγηση το γιατί ευδοκιμούν οι θεωρίες συνωμοσίας και στην Αριστερά.
Από την άλλη γίνεται μια προσπάθεια ερμηνείας της πετυχημένης υποψηφιότητας του Στέφανου Κασσελάκη (ανεξαρτήτως αποτελέσματος την Κυριακή) χρησιμοποιώντας την έννοια της «μεταπολιτικής». Ζούμε πλέον σε μια εποχή που η μεταπολιτική κυριαρχεί (κακώς) επι της πραγματικής πολιτικής.
Να διευκρινίσουμε ότι στην έννοια της μεταπολιτικής έχουν «ενταχθεί» τόσα πολλά και διαφορετικά πολιτικά φαινόμενα, πρακτικές και γεγονότα που για πολλούς καθίσταται πλέον προβληματική ακόμα και η χρήση της. Πόσο μάλλον η κατάχρηση της.
Ας δεχτούμε όμως την χρησιμότητα της για την ερμηνεία και να πούμε ότι βασικά χαρακτηριστικά της μεταπολιτικής είναι (μεταξύ άλλων) η κυριαρχία της επικοινωνίας επί του πολιτικού επιχειρήματος, η κυριαρχία του συμβολικού-εικόνα επι του προγραμματικού, το γενικόλογο (που κατανοείται ατομικά με διαφορετικούς τρόπους) επί του συγκεκριμένου και ο επιλεκτικός δανεισμός επιχειρημάτων, προγραμματικών θέσεων και συνθημάτων από όλο το πολιτικό φάσμα, που βαφτίζεται πραγματισμός. Τα παραπάνω έχουν κατορθώσει να γίνουν κυρίαρχα με την ανάπτυξη των ΜΜΕ και των ΜΚΔ και την κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών προς τα κόμματα. Όλο αυτό μπορεί να διαβαστεί και ανάποδα, με την έννοια ότι το ένα τροφοδοτεί το άλλο.
Με βάση τα παραπάνω στο ερώτημα αν έχουν σχέση οι θεωρίες συνωμοσίας με την κατάχρηση της έννοιας της μεταπολιτικής η απάντηση είναι θετική. Μόνο μια τέτοια υποψηφιότητα που της προσάπτουν αποκλειστικά χαρακτηριστικά μεταπολιτικής μπορεί να είναι πετυχημένο όργανο μιας συνωμοσίας που έχει ως στόχο την άλωση ενός κόμματος. Γιαυτό θεωρούμε ότι η ερμηνεία της υποψηφιότητας με όρους συνωμοσιολογικούς και η κατάχρηση της έννοιας της μεταπολιτικής αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Παρατηρώντας όμως με προσοχή τον προεκλογικό αγώνα και των 5 υποψηφίων για την προεδρία του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης μπορούμε εύκολα να παρατηρήσουμε ότι οι 4 από τους 5 (ο Στέφανος Τζουμάκας αποτελεί εξαίρεση) είχαν στοιχεία μεταπολιτικής σε διαφορετικό βαθμό και κυρίως όμως με διαφορετικό βαθμό επιτυχίας. Δεν περιορίστηκαν οι τρεις σε έναν προγραμματικό πολιτικό λόγο και ο ένας αποκλειστικά στην μεταπολιτική. Να το πούμε διαφορετικά . Δεν υπάρχει μεταπολιτική χωρίς πραγματική πολιτική. Και ο μεταπολιτικός λόγος εμπεριέχει πολιτικό λόγο. Με αυτήν την έννοια και η υποψηφιότητα του Κασσελάκη είναι πολιτική- προγραμματική.
Για του λόγου το αληθές μερικά μόνο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Η επικοινωνιακή δημόσια δήλωση της προσωπικής σχέσης του είναι έμμεση πολιτική-προγραμματική θέση για το πως βλέπει και αντιμετωπίζει τα ζητήματα των ατομικών δικαιωμάτων. Η επαναλαμβανόμενη χρήση της αφηρημένης έννοιας της «υγειούς επιχειρηματικότητας» είναι πολιτική -προγραμματική θέση που παραπέμπει στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς υπονοώντας την θέσπιση κανόνων και πλαισίου λειτουργίας έξω και πέρα από την σημερινή διαπλοκή πολιτικής και οικονομίας. Η αναφορά του για την στρατιωτική βάση της Αλεξανδρούπολης (ότι θα διαπραγματευόταν καλύτερη οικονομική συμφωνία) υποδηλώνει την πολιτική-προγραμματική του θέση για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Η δήλωση του για τον διαχωρισμό Κράτους και Εκκλησίας, επικεντρώνοντας στο οικονομικό- μισθολογικό του ιερατικού προσωπικού αποτελεί πολιτική- προγραμματική θέση (και υποδηλώνει και τα όρια του διαχωρισμού που προτείνει). Η επικοινωνιακή του συμφωνία με την λαϊκή έκφραση «Γουστάρω» στην προτροπή ενός πολίτη να «ξεδοντιάσει» το δικαστικό και μιντιακό σύστημα, υποδηλώνει καταρχήν , ότι αναγνωρίζει την ύπαρξη προβλήματος σε αυτούς τους χώρους και την ανάγκη επαναρύθμισης τους.
Όλα τα παραπάνω είναι παραδείγματα πολιτικών -προγραμματικών θέσεων , κάτω βέβαια από την σκιά της επικοινωνιακής χρυσόσκονης και δείχνουν το πολιτικό πλαίσιο του συγκεκριμένου υποψηφίου. Μένει να διευκρινιστούν ,όπως και πολλά άλλα, (θέση για Παιδεία, Υγεία, εργασιακά, κοινωνικά δικαιώματα, Περιβάλλον) το πως, προς τα που και με τι μέσα . Άλλωστε και των υπολοίπων υποψηφίων ο προεκλογικός πολιτικός-προγραμματικός λόγος δεν μας κάλυψε, κινήθηκε σε κάποιες γενικές αρχές και προθέσεις (με κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις όπως για παράδειγμα η θέση του Νίκου Παππά για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής). Απλώς γνωρίζουμε περισσότερα για τους υπόλοιπους υποψηφίους εξαιτίας των πεπραγμένων τους και έχουμε έναν καλύτερο προσανατολισμό των στόχων και επιδιώξεων τους.
Ας είμαστε λοιπόν επιφυλακτικοί στην χρήση εννοιών, γιατί οι έννοιες , οι όροι και οι θεωρίες έχουν εφαρμογή και σε αυτούς που την χρησιμοποιούν. Δεν υπάρχει πολιτικός , πολιτικό κόμμα, συλλογικότητα που να μην έχει κάνει χρήση και πολλές φορές κατάχρηση «μεταπολιτικών μεθόδων» σε όλο το πολιτικό φάσμα , με πρώτο σύγχρονο και αξεπέραστο «Παράδειγμα Μεταπολιτικής» τον Ανδρέα Παπανδρέου και μάλιστα σε άλλες εποχές, συντηρητικές και με πενιχρά μέσα. Και δεν υπάρχει πολιτικός , πολιτικό κόμμα, συλλογικότητα ακόμα και πολίτης που μπορεί να ξεφύγει του οποιουδήποτε που επιθυμεί να τον κάνει μέρος μιας οποιασδήποτε θεωρίας συνωμοσίας.
Όμως υπάρχουν ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν για να κατανοηθεί η συγκεκριμένη υποψηφιότητα: Γιατί ένας υποψήφιος λέει αυτά και όχι κάποια άλλα; Γιατί με έναν συγκεκριμένο τρόπο, ύφος και όχι με άλλο; Γιατί έγινε αποδεκτός από ένα μεγάλο κομματικό εκλογικό σώμα; Ποιο είναι αυτό το σώμα, η κοινωνική και πολιτισμική του σύνθεση; Τι προσδοκά και γιατί; Πως μπόρεσε και κατάφερε σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα και γιατί να έχει αυτήν την κοινωνική αποδοχή; Τι κοινωνικές μεταβολές έχουν πραγματοποιηθεί ώστε να είναι πιθανή μια εκλογή του; Σε ποιες κοινωνικές ομάδες , τάξεις , στρώματα απευθύνεται και γιατί; Ποιοι και γιατί αντιδρούν σε αυτήν την εκλογή, εντός και εκτός του κόμματος; Σε όλα αυτά τα ερωτήματα και πολλά άλλα οι θεωρίες συνωμοσίας και η μεταπολιτική δεν μπορούν να δώσουν απαντήσεις ουσιαστικές. Και χωρίς αυτές δεν μπορείς να καταλάβεις είτε ως άτομο είτε ως οποιαδήποτε συλλογικότητα την πραγματικότητα και απλώς παρακολουθείς τις εξελίξεις.
Πρώτες επιγραμματικά παρατηρήσεις και υποθέσεις για την συγκεκριμένη υποψηφιότητα . Αποδείξεις και τελικά συμπεράσματα δεν μπορούν να εξαχθούν ακόμα με σιγουριά :
- Διαφάνηκε οργανωτική ανεπάρκεια του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
- Απόσταση του κέντρου αποφάσεων με την οργανωμένη βάση.
- Διαφαίνεται ένας υδροκεφαλισμός, δλδ αναντίστοιχα μεγάλος κεντρικός μηχανισμός με το πραγματικό μέγεθος των οργανωμένων δυνάμεων.
- Η πολιτική -προγραμματική στροφή προς το κέντρο δεν συνοδεύτηκε με την αντίστοιχη οργανωτική (ποσοτικά και ποιοτικά) διεύρυνση της κομματικής βάσης.
- Υποτίμηση του κυρίαρχου και καθοριστικού ρόλου ως συγκολλητικός παράγοντας στο κόμμα του πρώην προέδρου του κόμματος.
- Υποτίμηση του μηχανισμού για το ενδιαφέρον μεγάλου τμήματος των ψηφοφόρων για την φυσιογνωμία και την πορεία του κόμματος.
- Το αποτέλεσμα έδειξε μια αντίδραση στο κομματικό μηχανισμό , έκφραση γενικότερης αντίδρασης και αποστροφής της κοινωνίας προς το κομματικό σύστημα.
- Τα κοινωνικά μικροαστικά στρώματα έχουν την τάση της αναζήτησης του αρχηγικού προσώπου που θα ηγηθεί του κόμματος, στη λογική της ανάθεσης.
- Όταν και όσο υποχωρεί η πολιτική-προγραμματική διαφοροποίηση αυξάνεται η προσωποκεντρική αντίθεση και σύγκρουση. Τόσο στο εσωτερικό των κομμάτων όσο και συνολικά στο κομματικό σύστημα.
- Πολίτες και ψηφοφόροι που αυτοπροσδιορίζονται στο προοδευτικό κέντρο έχουν παραδοσιακά έντονο αντιδεξιό προφίλ και αναζητούν άμεσα το πρόσωπο που θα μπορέσει να συγκρουστεί υπό ίσους όρους με τον ηγέτη της δεξιάς παράταξης με δεδομένο ότι έχει χτιστεί από το σύστημα ένα μεσσιανικό προφίλ του Άριστου και Ικανού πρωθυπουργού της χώρας.
- Η αποπολιτικοποίηση της κοινωνίας και η αποστασιοποίηση της από το κομματικό σύστημα , αποτέλεσμα και της απόστασης πολιτικού λόγου και πράξεων, τάση ομοιογενοποίησης των κομμάτων και η χαμηλή αποτελεσματικότητα ολόκληρου του πολιτικού συστήματος ( το βλέπουμε με τα μεγάλά ποσοστά αποχής, τη δυσπιστία προς τα κόμματα, τη μικρή οργανωτική ένταξη και συμμετοχή στα κόμματα, την εύκολη και απολίτικη ψήφος) ευνοεί την τάση επικέντρωσης και διαφοροποίησης στα πρόσωπα.
- Παραδοσιακά διαφαίνεται μια πιο έντονη τάση των κεντρώων ψηφοφόρων να αναζητούν το πρόσωπο του Ηγέτη, Γεώργιος Παπανδρέου, Ανδρέας Παπανδρέου, Αλέξης Τσίπρας και τώρα Στέφανος Κασσελάκης , (μένει να αποδειχτεί).
- Η απουσία ρεαλιστικού αριστερού αντιπαραδείγματος (κομματικού και προγραμματικού) που να ανταποκρίνεται στις σημερινές κοινωνικές ανάγκες και συνθήκες που θα προκαλέσει κοινωνική και πολιτική κινητικότητα, εντείνει την τάση για αναζήτηση του νέου (έστω και προσώπου) ως εν δυνάμει λύση.
Με βάση τα παραπάνω ( και πολλά ακόμα που θα μπορούσαν να γραφτούν ως πρώτες παρατηρήσεις και υποθέσεις) και στο βαθμό που ισχύουν πρέπει να επιμένουμε καταρχήν στην πολιτική , αλλά και στην κοινωνική και ψυχολογική κριτική προσέγγιση των πολιτικών γεγονότων, και κυρίως στην πολιτική και προγραμματική κριτική θέσεων και πρακτικών των πολιτικών προσώπων και κομμάτων και να αφήνουμε τις θεωρίες συνωμοσίας για τον κινηματογράφο και να κάνουμε χρήση της έννοιας της μεταπολιτικής με φειδώ.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κέντρα που απεργάζονται σενάρια , επιδιώκουν παρεμβάσεις και προσπάθεια ελέγχου. Αλλά με την κυρίαρχη η αποκλειστική χρήση θεωριών συνωμοσίας ως βεβαιότητα και την κατάχρηση της έννοιας της μεταπολιτικής ελλοχεύει ο κίνδυνος της μαζικής καχυποψίας (όλων προς όλους) και της παράνοιας, να λέγονται τα πάντα και τίποτα, και να αφήνεται πεδίον δόξης λαμπρόν να «εξηγούν» ένα πολιτικό γεγονός, λάτρεις της αριστεροδεξιάς συνωμοσιολογίας και του ανορθολογισμού. Κάτι σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Για ένα είμαστε προς το παρόν σίγουροι , ότι δύο άσχετα γεγονότα μεταξύ τους, μια φυσική καταστροφή και μια υποψηφιότητα, ανέδειξαν τις ανεπάρκειες και την εύθραυστη και πλαστή ισορροπία του πολιτικού και κομματικού συστήματος.
Η συνέχεια επί της οθόνης, κυριολεκτικά και μεταπολιτικά.
Νίκος Βρυώνης μέλος του Π.Σ της ΛΑΕ-ΑΑ
